РАЗУМЕЦЬ І БРАЦЬ ПАД СУМНЕЎ ІЕРАРХІЮ

8 лістапада 2015 года ў межах выставы «Людміла Русава. Татальны перформанс» адбылася дыскусія «Фемінісцкае мастацтва: паміж візуальнай мовай і палітычным выказваннем».

Удзельнічалі мастачкі Вольга Сазыкіна і Антаніна Слабодчыкава, а таксама куратарка і гендарная даследчыца Ірына Саламаціна. Мадэратарка — Таня Сяцко.

Zhanna_Gladko

Жанна Гладко. З серыі Inciting Force. Друк на метале, тэкст. 2015. Фота Сяргея Ждановіча

Таня Сяцко: Тры гады таму на гэтым жа месцы, у галерэі «Ў», ужо была зроблена спроба пагаварыць пра тое, што такое фемінісцкае мастацтва, пра ягоныя магчымасці і патэнцыял у Беларусі. Маю на ўвазе дыскусію «Ці магчымае ў Беларусі фемінісцкае мастацтва?» з удзелам Тамары Злобінай, Ірыны Саламацінай, Тані Арцімовіч, Вольгі Гапеевай, Антаніны Слабодчыкавай і Альміры Усманавай. Але, на мой погляд, тады дыскусія патрапіла ў некалькі пастак: з аднаго боку, абмяркоўваліся адносіны да слова «мастачка», а з іншага — размова вялася вакол такіх не вельмі добрых канатацый панятка «жаночае». Але тры гады — вялікі тэрмін, і за гэты час было шмат усяго прамоўлена не толькі з нагоды рэпрэзентацый, але і пра размеркаванне ўлады ўнутры арт-поля.

Але перш чым задаць пытанне нашым эксперткам, я хацела б паказаць працы мастачкі Алесі Жыткевіч, якія былі прадстаўлены ў межах выставы «Дыплом». Таму што, на маю думку, важна, калі пра пэўныя важныя рэчы гаворка ідзе не толькі моваю даследавання, але і моваю ўдзельніц і ўдзельнікаў самога поля, у дадзеным выпадку поля мастацтва. Гэты фрагмент уяўляе сабой выказванні выкладчыкаў Беларускай акадэміі мастацтваў, якія паказваюць, у якой пазіцыі знаходзіцца сёння мастачка пры іншых роўных.

«Дрэнная тэндэнцыя, што на мастацкі факультэт стала паступаць шмат дзяўчат».

«— Вы лічыце, што жанчыны-мастачкі горшыя, чым мужчыны-мастакі?

— Так, ствараць сем’і і нараджаць дзяцей — гэта жаночая прырода. Калі яны становяцца мастачкамі, то не надоўга. Усё роўна прырода бярэ сваё».

«Сэкс — гэталагічныпрацягнашыхузаемаадносін».

Гэта выказванні 2015 года. І яны ў тым ліку тлумачаць, чаму фемінісцкі фокус доўгі час у прынцыпе быў немагчымы ў мастацкім полі.

Таму што, з аднаго боку, гэта такая маргіналізаваная тэма, якая часцяком стварае больш нязручнасці, чым эмансіпацыі, а з іншага — мы бачым адсутнасць бяспечнай прасторы, у якой было б магчымае фемінісцкае выказванне і дзе яно было б зразуметае.

У тым ліку і таму, што традыцыя арт-фемінізму ў Беларусі доўгі час наогул адсутнічала, а значыць, часта не зразумела, пра што мы гаворым. І таму дыскусію я хацела б пачаць з пытання пра тое, як нашыя ўдзельніцы разумеюць фемінісцкае мастацтва. Што гэта для вас? І ці адрозніваюцца, на ваш погляд, жаночае, гендарнае і фемінісцкае мастацтва?

Ірына Саламаціна: Дзякуй за запрашэнне прыняць удзел у дыскусіі, таму што, я лічу, важна казаць пра фемінізм у рамках гэтага праекта. Я хацела б адрэагаваць на рэпліку Уладзіміра Парфянка, які ў сацсетцы паставіў пытанне пра тое, якое дачыненне Людміла Русава мае да фемінізму. Так, сама яна не называла сябе публічна феміністкай, але тое, што яе некаторыя праекты можна інтэрпрэтаваць як спробу станаўлення ўласнай суб’ектнасці ў вельмі кансерватыўным полі мастацтва, — рэч відавочная. І для мяне вельмі сімптаматычна, што нават сёння гэта трэба камусьці даказваць, і даказваць чалавеку, які мае непасрэднае дачыненне да арт-інстытуцыі, бо для яго гэта не відавочна. Усім, хто цікавіцца гэтай тэмай, рэкамендую пагартаць кнігу «Women artists» (Icons) і параўнаць тое, што рабіла нямецкая мастачка Рэбека Хорн у 1970-я, з тым, што рабіла беларуская мастачка Людміла Русава ў 1990-я.

Вернемся да дыскусіі 2012 года «Ці магчыма ў Беларусі фемінісцкае мастацтва?», якая праходзіла тут падчас персанальнай выставы Антаніны Слабодчыкавай. Ініцыятаркай была Тамара Злобіна, правядзеннем гэтай дыскусіі яна завяршала сваю рэдактарскую працу на партале «АртАктывіст». Дзякуючы Тамары там былі апублікаваныя знакавыя тэксты фемінісцкай тэорыі, сярод іх — «Чаму не было вялікіх мастачак?» Лінды Нохлін, дзе тлумачылася, напрыклад, на якіх прынцыпах базавалася Акадэмія мастацтваў і чаму там не было месца жанчынам. І многія іншыя карысныя тэксты ды інтэрв’ю з мастачкамі.

Менавіта на гэтай дыскусіі Альміра Усманава, якая займаецца тэмай феміністкай арт-крытыкі, дакладна, на маю думку, сфармулявала, што такое фемінісцкі пункт гледжання ў мастацтве. Яна прапанавала зыходзіць з таго, што «фемінізм — гэта не прафесія, а пункт гледжання. І ёсць чатыры базавыя моманты ў гэтай оптыцы — салідарнасць, аўтаномія, рэфлексія і эмпатыя. І калі мы кажам пра арт-фемінізм, то гэтыя зыходныя ключавыя словы дазваляюць фемінісцкі пафас не толькі прыняць, але і падзяліць». 

Што ж тычыцца пытання гендарнага, фемінісцкага і жаночага мастацтва, для мяне гэтыя паняцці не ідэнтычныя. І тады ж у 2012 годзе мы казалі, напрыклад, пра тое, што паняцце «жаночае мастацтва» — гэта такі рудымент, што застаўся ад старой тэорыі мастацтва, дзе жаночае мастацтва і жаночыя жанры лічыліся менш значнымі (прэстыжнымі), чым, напрыклад, «мужчынскі» жывапіс, які супрацьпастаўляўся «малым» жанрам жывапісу (партрэт, жанравая сцэнка альбо нацюрморт) — і імі якраз займаліся мастачкі.

Гэтая старая мова мастацтва да сёння прысутнічае ў нашым жыцці, і нам яшчэ трэба яе нейкім чынам перазасвойваць. Таму, калі мастацтвазнаўцы кажуць пра тое, што нейкі праект з’яўляецца «жаночым», трэба ўдакладняць, што маецца на ўвазе.

Т.С.: І тут існуе тонкая грань: калі мы гаворым пра благія канатацыі слова «жаночае», вельмі часта гэта такая ўнутраная мізагінія.

І.С.: Так, але, з іншага боку, калі ў МоМА (The Museum of Modern Art) сёння выстаўляюцца, напрыклад, харугвы, і гэтыя арт-аб’екты зроблены жанчынамі, магу выказаць здагадку: нашыя крытыкі ацэньваюць іх, маўляў, «ну што гэта за мастацтва, гэта ж нейкія анучкі». І для іх нічога не значыць, што МоМА прысвячае гэтаму вялікі арт-праект.

Антаніна Слабодчыкава, з серыі

Антаніна Слабодчыкава, з праекта «ЯНО ТУТ»

Антаніна Слабодчыкава: Што тычыцца мяне, то вызначэнне фемінісцкага мастацтва не простае пытанне. Таму што ў першую чаргу для мяне існуе поле мастацтва, у якім я як мастачка таксама нешта раблю. І тое, што я раблю, фемінісцкае, хутчэй, часткова, бо мне складана змясціць сябе асабіста ў пэўную нішу.

Т.С.: Але ты часта прымаеш удзел у фемінісцкіх выставах, што з’яўляецца выразнай палітычнай пазіцыяй. Там ты ўдзельнічаеш як хто?

А.С.: У першую чаргу гэта звязана з маёй грамадзянскай пазіцыяй. Натуральна, я рэфлексую на тое, што адбываецца са мной, што тычыцца асабіста мяне. Выказванні, якія гучаць у працы Алесі Жыткевіч, мне абсалютна зразумелыя, таму што я таксама вучылася ў Акадэміі і ў мае часы таксама адбываліся гэтыя сутыкненні.

У мяне ёсць гэты досвед, і мой удзел — мая рэакцыя на гэтыя сутыкненне.

Што тычыцца паняццяў гендарнае / жаночае мастацтва ў дачыненні да маіх прац, раней мяне гэта злавала, цяпер не. Памятаю, як спачатку абурала вызначэнне «жаночага» мастацтва, потым таксама стала раздражняць вызначэнне «феміністычнага». Таму што гэта нейкія вузкія, на мой погляд, тэрміны. Я супраць гэтага. А што тычыцца ўмоўных «коцікаў», то такога хапае і сярод працаў мужчын, таму тое, што гэта асацыюецца з жаночым мастацтвам, мне наогул здаецца абсурдным і архаічным.

Вольга Сазыкіна: На мой погляд, фемінізм — гэта цалкам пэўная канцэпцыя. І калі мастачка прымае гэтую канцэпцыю і пачынае з ёй працаваць, вядома, яна робіць гэта свядома і выбірае для гэтага выразныя сродкі. У мяне таксама было мноства канцэпцый, але фемінізм не ўваходзіў у спіс. Таму я магу адказаць так: па вялікім рахунку, я больш суперажываю. Магчыма, калі б я трапіла ў нейкі буйны фемінісцкі праект, бо пакуль у мяне не было такога досведу, я б даследавала гэтае пытанне глыбока і дакладна знайшла б сваю нішу. Мне, вядома, даводзілася сустракацца і са шведскімі, і з польскімі феміністкамі. Сказаць, што яны выклікалі ў мяне сімпатыю? Хутчэй, не. Таму што для мяне ўсё-ткі важнейшая прастора свабоды, чым нейкая вузкая канцэпцыя.

Магчыма, выбар абумоўлены характарам жанчыны-персоны, калі яна змагар, калі хоча адстойваць сябе як асобу. Напрыклад, калі казаць пра Люду Русаву, яна была настолькі напоўненая сабой, была абсалютна такім замкнёным сусветам. Для Русавай уласная творчасць была спосабам даследаваць свет і знаходзіць пацвярджэнні сваім меркаванням.

Т.С.: Я брала шмат інтэрв’ю пра Русаву ў розных людзей. Не называю прозвішчы, але былі выпадкі, калі чалавек вельмі настойліва гаварыў мне, што так, Русава, вядома, феміністка. Мяне тое здзіўляла, бо я не чакала пачуць гэтага. З іншага боку, ва ўсіх тэкстах, якія я пісала пра Русаву, для мяне было прынцыпова не прыцягваць яе да фемінізму, таму што яе там не было. І з фактаў яе біяграфіі можна наогул сказаць пра тое, што яна шмат у чым была мізагіннай, і ад гэтага не сысці. Мне ж значным падаецца тое, чаму мы можам і павінны падчас гэтай выставы казаць пра фемінізм: калі б не фемінісцкая крытыка, яе імя было б у той жа ступені страчанае, як і многія іншыя імёны жанчын-мастачак. І для мяне важна таксама, каб мы не толькі казалі даследчай мовай, але і давалі голас мастачкам, у тым ліку і тым, якія не пазіцыянуюць сябе як феміністкі.

Менавіта фемінізм і дазваляе нам, з аднаго боку, разумець, з іншага — браць пад сумненне саму іерархію. Таму што, калі мы гаворым пра жаночае мастацтва, гэта адразу адсылае да іерархіі, якая прадугледжвае, што ёсць «сапраўднае мастацтва», а ёсць нешта іншае.

А як казалі ўжо Вольга і Тоня, мастацтва — гэта свабода; для мяне фемінізм — гэта свабода, велізарнае поле практык, і калі нейкая мастачка хоча займацца «анучкамі», гэта яе права, і толькі ў межах фемінісцкай крытыкі яна зойме сваё суб’ектнае месца. У гэтым сэнсе вельмі важна сыходзіць у гарызантальнасць і множнасць.

І.С.: Мне падаецца, Русавай якраз гэта ўдалося. Звярнуся да запісу Адама Глобуса пра яе. Гэта, дарэчы, таксама прыклад таго, як узнікаюць біяграфіі на аснове ўспамінаў мужчын.

  1. Русава і пастаўленая адзнака

Дыпломным праектам Русавай у Тэатральна-мастацкім інстытуце быў эскіз роспісу на плафоне опернага тэатра. На ўвесь плафон Люда намалявала жаночую похву. Мастачка крыху замаскавала похву пад неба ў аблоках, а сперматазоідаў пераапранула ў касманаўтаў. Маскіроўка была вельмі ўмоўнай, але і похва была досыць схематычная, аднак усё ж пазнавальная. Выкладчыкі зрабілі выгляд, што не пазналі разяўлены на ўвесь тэатральны плафон жаночы полавы ворган. Выкладчыкі паразважалі пра касмагонію і паставілі Русавай за дыпломны праект найвышэйшую адзнаку.

Гэты ўспамін, на мой погляд, вельмі каштоўны. Таму што макета няма, але Глобус гэта запісаў.

Каляндар «Жанчыны Беларусі — творцы культуры», выпушчаны Цэнтрам гендарных даследаванняў

Каляндар «Жанчыны Беларусі — творцы культуры», выпушчаны Цэнтрам гендарных даследаванняў 2002

Т.С.: Важны момант, калі казаць пра тое пакаленне. У кантэксце маскоўскага неафіцыйнага мастацтва мужчыны загаварылі таксама пра тое, што жанчын-мастачак было мала ў неафіцыйным мастацтве. Хоць, трэба сказаць, іх было шмат, наша праблема — мы не занадта памятаем. Але была такая фраза, не памятаю дакладна, каму яна належыць, пра тое, што займацца неафіцыйных мастацтвам — гэта тое ж самае, што паляваць на львоў, таму гэта не жаночая справа. Значыць, мовай мужчын можа гаварыцца рознае: з аднаго боку, можам атрымліваць нейкія факты, пра якія мы б па-іншаму не даведаліся, а з іншага — маем паляванне на львоў. А наколькі наогул гэтая прастора неафіцыйнага мастацтва менавіта ў нас добразычлівая?

В.С.: Калі казаць пра нейкія крайнія праявы андэграўнду майго пакалення, было шмат яркіх асобаў і ўсё віталася. Хутчэй, было камфортна.

А.С.: Што тычыцца майго досведу, напэўна, мне пашанцавала, я знаходжуся ў іншай супольнасці, больш адкрытай. Калі казаць пра нашае афіцыйнае мастацкае поле, там жанчыны займаюць тое ж месца, якое займалі і раней. Спачатку мастачка павінна выйграць сярод сваіх дзяўчатак, а потым ужо можа пайсці на ўзровень «вышэй» і выйграць там, але гэта амаль што немагчыма. Прыклад Зоі Літвінавай: відавочна, у прафесійным плане яна «выйграла» шмат у каго ў Беларускім саюзе мастакоў, але далей яе не пускаюць. Так, у яе да гэтай пары няма звання Народнай мастачкі Беларусі, яе кожным разам быццам замоўчваюць. Гэта значыць, спаборніцтвы, выйгрыш у мужчын застаецца найважнейшай задачай у афіцыйным асяроддзі Саюза мастакоў. І я рада, што ўсё менш сутыкаюся з тым светам.

Т.С.: У кантэксце Беларусі гісторыя фемінісцкага мастацтва (а тут я маю на ўвазе не фемінісцкую оптыку, але тыя практыкі, якія пазіцыянаваліся менавіта як фемінісцкія) пачынаецца, на мой погляд, у пачатку 2000-х. І першае, што падобна да паўнавартаснага канцэптуальнага выказвання, гэта каляндар «Жанчыны Беларусі — творцы культуры», выпушчаны Цэнтрам гендарных даследаванняў у 2002 годзе. Уступны тэкст напісала Алена Гапава, дызайнерам выступіў Уладзімір Цэслер. І гэта, на мой погляд, быў першы крок, калі мы загаварылі пра фемінізм, гэта значыць, калі сцвердзілі жанчын, якія працуюць у той час, калі ў прынцыпе выхад у публічную прастору — гэта ўжо перамога, пэўны выклік. У каляндар увайшло 12 імёнаў жанчын-мастачак, многія з якіх нам сёння фактычна не вядомыя.

В.С.: Я ведаю, як рабіўся гэты каляндар. У каманду ўваходзіла таксама Таццяна Бембель, і гэта яе прапанова. Праўда, праца ішла цяжка. Напрыклад, Цэслер быў вельмі агрэсіўна настроены з нагоды жаночага мастацтва.

З календара «Жанчыны Беларусі — творцы культуры»

З календара «Жанчыны Беларусі — творцы культуры»

Т.С.: У тым жа годзе прайшла выстава «Мастацтва фемінізму: погляд з Усходняй Еўропы». Гэта праект польскай мастачкі Агаты Збылют, у межах якога адбыўся круглы стол з удзелам Еўлаліі Даманоўскай, Яаны Райкоўскай, Агаты Збылют, Альміры Усманавай, Карыны Астапенка, Вольгі Сазыкінай, Алы Пігальскай, Таццяны Бембель.

В.С.: Так, я памятаю гэтую выставу. Памятаю, Агата зрабіла вялікі стол, на якім з бульбянога пюрэ былі выкладзеныя фрагменты жаночага цела. Праўда, з нейкіх прычынах выстава шырока не анансавалася, таму паглядзець на яе прыйшло 5-6 чалавек.

І.С.: Для мяне сімптаматычна, што тады журналіст газеты «Советская Белоруссия» быў на гэтай выставе і зрабіў матэрыял пад назвай «Женский огродик на окраине сада», дзе пісаў пра тое, што «…среди толкующих о “феминистском искусстве” художниц могут попадаться ненароком талантливые люди». А заканчваў заўвагай: «Уютно, однако, устроились феминистки. Нам бы так…» І застаецца пытанне, што наогул зразумеў аўтар гэтага тэксту ў «СБ»? Бо яму нават не было цікава зазірнуць у даведнік па гісторыі мастацтва, ён быў не ў стане звязаць арт-аб’ект — вясельную сукенку, якая прысутнічала на той выставе, ні з працай «Няроўны шлюб» Васіля Пукірава, ні з фемінісцкімі праектамі Woman-House: Джудзі Чыкага, Фэйт Уайлдынг, Мірыям Шапіра. Пра гэта Альміра Усманава таксама казала падчас дыскусіі 2012 года.

В.С.: Аднак гэта праблема не толькі журналістаў, але ў цэлым узроўню адукаванасці.

Т.С.: На мой погляд, пытанне пра фемінізм і фемінісцкую оптыку — гэта ў тым ліку пытанне і пра ўладу. Для мяне відавочна, што большасці журналістаў тое, па-першае, не цікава, па-другое, не патрэбна, бо не патрэбна рэдакцыі, па-трэцяе, не выгадна.

Вольга Шпарага: Мне здаецца, калі параўноўваць перыяды, зараз мы ўсё ж маем альтэрнатыўныя тэксты. Ёсць выданні, дзе можна чытаць пра мастачак, пра Жанну Гладко, Тоню Слабодчыкаву і іншых. Усё ж такі супольнасць, як ужо адзначала Тоня, стала не такой гамагеннай.

3

З выставы Агаты Збылют

Т.С.: Так, змянілася на ўзроўні з’яўлення новых людзей. Але гэтага відавочна недастаткова, а таксама ў нас да сёння не працуе закон адносна СМІ, які б прадухіляў дыскрымінацыю.

Далей хацелася б перайсці да першага фестывалю «Гендарны маршрут», арганізаванага Ірынай Саламацінай. Цікава, як вы, Ірына, шукалі ў 2005 годзе ўдзельніц і ўдзельнікаў праекта? Наколькі была важная іх фемінісцкая пазіцыя?

І.С.: Маё станаўленне як феміністкі адбылося ў студыі «Тацяна», якая з пачатку 1990-х гадоў праводзіла фестывалі жаночага кіно, і ў межах гэтых фестываляў прыязджалі феміністкі. Напрыклад, там я пазнаёмілася з феміністычным праектам «Women make movies». Тады Інстытут Гётэ ўзначальвала цудоўная Вера Бадальянц, дзякуючы якой Менск некалькі гадоў запар наведвалі яркія нямецкія жанчыны-рэжысёркі, увогуле нямецкая кінапраграма (і дакументальная, і ігравая) была вельмі моцная. І, нягледзячы на крытыку гэтага фестывалю — у Альміры Усманавай ёсць крытычны тэкст «Палітычная эстэтыка жаночага кіно ў кантэксце феміністычнай кінатэорыі», — маё станаўленне адбылося менавіта дзякуючы працы на гэтым Міжнародным фестывалі жаночага кіно (МФЖК). Гэты фэст арганізоўвалі жанчыны «трэцяга ўзросту», і я разумею, чаму яны не маглі заняць радыкальную пазіцыю, маўляў, мы паказваем кіно творчых жанчын, таму што не згодныя з мужчынскім засіллем у кінаіндустрыі і з існуючай іерархіяй у грамадстве. Яны не маглі гэтага зрабіць, але кіно, якое дасылалі на МФЖК і адбіралі для паказаў у кіназалах, было сацыяльна арыентаваным. Хоць удзельнічалі і жанчыны-рэжысёркі, якія казалі, што ніякага дачынення да фемінізму і жаночага кіно яны не маюць. Напрыклад, Кіра Муратава сцвярджала, што здымае «сапраўднае» кіно.

Мне тады не хапала тэарэтычнага бэкграўнду, каб зразумець, чаму адны жанчыны кажуць так, а іншыя інакш. У гендарнай магістратуры ЕГУ я авалодала фемінісцкай тэорыяй і стала думаць аб арганізацыі больш сціплага, лакальнага фестывалю. Мне было цікава, як можна трансляваць веданне пра фемінізм у папулярным ключы для шырокай публікі. Была ідэя сумясціць тэарэтычную частку і практычную. І калі я запрашала акадэмічных даследчыц, я казала ім, што яны будуць выступаць перад непадрыхтаванай аўдыторыяй, г.зн. перад людзьмі, якія, умоўна, прыйшлі з вуліцы. Усе даследчыцы, якіх я запрашала, былі феміністкамі. Што да мастацкага поля, то па-рознаму. Напрыклад, удзельнічаў праект Артура Клінава «Смачныя кавалачкі сусветнай спадчыны», хоць, зразумела, ніякага дачынення да фемінізму ён як не меў, так і не мае да гэтага часу. Але мне падабаўся праект, мы выкарыстоўвалі яго ў інсталяцыі. Запрашала я і Вольгу Сазыкіну з яе «Лістамі кахання» (або «Дыялогамі»), удзельнічала Галіна Васільева з Віцебску, якая з Уладзімірам Васільевым паказала перформанс «Падвойны аўтапартрэт з куфлем віна». У 2005 годзе я яшчэ не ведала, хто мая аўдыторыя, і дзякуй адной журналістцы з Mixtura.org, якая напісала, што яшчэ не бачыла ў Менску такой колькасці людзей з пірсінгам і дрэдамі на адзін квадратны метр памяшкання. І тады мне стала зразумела, што гендарнай тэматыкай у Менску цікавіцца такая адмысловая (прасунутая) публіка.

Аб'ект Вольгі Сазыкінай разам з аб'ектам Артура Клінава. Падчас

Аб’ект Вольгі Сазыкінай разам з аб’ектам Артура Клінава. Падчас «Гендарнага маршрута»

Але хачу адзначыць, што толькі выстава «Фемінісцкая арт-крытыка», якую мы зрабілі ў мінулым годзе, была першым праектам, дзе ў назве прагучала слова «фемінізм». Да гэтага мы зыходзілі з таго, што, можа быць, не варта адкрыта пазіцыянаваць праекты як фемінісцкія, мо лепш як гендарныя, гэта значыць больш нейтральна. Але летась, пасля наведвання выставы «Феминистский карандаш» у Маскве, мы вырашылі вынесці ў назву слова «фемінізм», і шмат у чым гэты праект якраз з’яўляецца этапным.

Т.С.: Але мы зноў вяртаемся да пытання, наколькі мастачкі-ўдзельніцы, маю на ўвазе з беларускага кантэксту, адкрыта пазіцыянуюць сябе як феміністкі? Ці не з’яўляецца гэта вынікам куратарскага запыту? І ці не ствараюць даследчыцы, куратаркі такой сітуацыі, маўляў, мы чакаем, калі ты назавеш сябе феміністкай? Так, ёсць выпадкі, калі мастачка адначасова з’яўляецца даследчыцай, і тады як быццам усё супадае. Але, тым не менш, мне здаецца важным слухаць, што кажа аўтарка. Таму перадам зараз слова Тоні Слабодчыкавай, якая раскажа пра сваю працу «Цёплае месцейка».

А.С.: Я люблю працаваць з тэкстамі і словамі, і для мяне вельмі важна, калі тэкст становіцца выявай ці наадварот. Што я зрабіла з кнігай? Гэта дзіцячая кніга, і я замяніла ў ёй толькі адно слова, якое, у сваю чаргу, змяніла кантэкст. Праца 2011 года.

32

4

Глядзець кнігу цалкам можна па СПАСЫЛЦЫ

Т.С.: Я папрасіла Тоню прадставіць у межах дыскусіі менавіта гэтую працу, таму што, на мой погляд, яна хрэстаматыйная. Гаворка ідзе тут пра тое, што жанчына павінна «ўпісваць сябе ў тэкст», што слова — гэта, у першую чаргу, «мужчынскае слова», і жанчына павінна сябе перапісваць, перавызначаць. Ці ёсць у жанчыны слова ў прынцыпе? Мы павінны ўвесь час перавынаходзіць.

Нават цяпер, калі мы ўжо гаворым пра размыццё полу, пра трансгрэсію, мы ўсё роўна выкарыстоўваем слова «жанчына» як палітычную катэгорыю.

Пытанне з залі: Але ці не здаецца вам, што часам феміністкі паводзяць сябе вельмі агрэсіўна, чым, магчыма, і ствараюць негатыўнае стаўленне да сябе?

Т.С.: Трэба разумець, што жанчынам у прынцыпе доўгі час адмаўлялі ў праве праяўляць агрэсію. І таму цалкам лагічна, для многіх актывісцкіх груп важна дазволіць сабе быць агрэсіўнымі, у тым ліку і адстойваць сваё права на мастацтва. Таму я не гатовая асуджаць агрэсію, але, хутчэй, кожны чалавек мае права выбраць сваю тактыку, і дыяпазон фемінізму дазваляе быць абсалютна рознымі.

І.С.: У межах выставы «Феміністычная арт-крытыка» быў пададзены праект «Не бойся — злуйся», аўтарка яго Ганна Родзіна, якая прымала ўдзел у працы жаночай майстэрні «Кухня» (Масква). Яна займаецца эксперыментальнай музыкай і прапанавала іншым жанчынам, якія працуюць з гукам, выказацца на гэтую тэму і стварыць музычныя кампазіцыі. Было даслана каля 10 трэкаў, і сімптаматычна, што з постсавецкай прасторы прыйшла толькі адна кампазіцыя. Але я ўспамінаю таксама выказванне Ігара Сямёнавіча Кона, якога мне пашчасціла ведаць асабіста, пра тое, што ў некаторых краінах існуюць метадалагічныя практыкі, якія дапамагаюць вучыць хлопчыкаў плакаць для таго, каб не было ўнутраных заціскаў. Гэта значыць, тыя гранічныя эмоцыі цікава даследаваць.

Рэпліка з залі: Але я якраз таксама за такую агрэсію, калі за гэтым стаіць адстойванне сваёй пазіцыі, калі гэта тактыка быць бачным альбо бачнай. Але ў той жа час мне зразумела, калі маладыя людзі не хочуць, каб іх упісвалі ў фемінісцкую рамку, бо гэта свайго роду апрапрыяцыі — пэўная ўстаноўка, як і што рабіць. У тым ліку і таму, што фемінізм выклікае негатыўныя асацыяцыі.

В.Ш.: Хацела б дадаць да рэплікі Тані пра тое, што ёсць розніца, калі мастачка сама вызначае сябе феміністкай і калі куратар запрашае мастачку ў фемінісцкі праект. Але, мне здаецца, у нашым кантэксце, калі куратарка альбо куратар пазначае мастачку феміністкай, гэта таксама важная стратэгія. Таму што часам мастачцы трэба асвоіць, зразумець, разабрацца. Таму што ў нас не хапае асэнсавання фемінізму, ёсць шмат стэрэатыпаў. І такі выклік з боку куратара — гэта стратэгія, якая працуе.

Т.С.: Так, гэта стратэгія, якая працуе, і менавіта так у нас пачыналася, як і на ўсёй постсавецкай прасторы, калі фемінізм прыйшоў не з боку актывізму, але з боку тэорыі. Хоць быў і жаночы самвыдат, г.зн. унутраная праца. Але важна не гаварыць за іншага. І для мяне фемінізм — таксама ўлічваць тое, што жанчыны, мастачкі вельмі розныя. Неабходна выбудоўваць гарызантальныя адносіны.

І.С.: Адно з пытанняў, якое даслалі перад дыскусіяй, гучала як «Куратарскі запыт vs самаарганізацыя. Пры якіх умовах магчымая фемінісцкая самаарганізацыя ўнутры арт-поля?» Адназначна, фемінісцкая самаарганізацыя ўнутры арт-поля немагчымая, таму што ўнутры арт-поля працуюць індывіды са сваімі стратэгіямі. З іншага боку, я разглядаю куратарства як палітычны жэст, як стратэгію данесці да гледача пэўнае значнае (у тым ліку і для мяне) паведамленне. У гэтым сэнсе я ўдзячная мастачкам, якія мне ні разу не адмовілі, калі я да іх звярталася з прапановай папрацаваць сумесна над праектам.

Т.С.: Але тое, што мастачкі згаджаюцца выстаўляцца, — проста нармальнае для іх жаданне выстаўляцца. Мне здаецца, шмат у чым гэта згода, бо ў нас у прынцыпе не так шмат магчымасцяў выставіцца, маю на ўвазе — у адэкватным кантэксце, а не толькі з «коцікамі і касачамі», няхай прабачаць мяне коцікі і касачы. Гэта як права на прафесію. З іншага боку, тое, напэўна, пытанне на будучыню, такі куратарскі запыт — у тым ліку пытанне куратарскай эксплуатацыі. Таму што для мяне, напрыклад, пытанне, ці магчымая фемінісцкая самаарганізацыя, адкрыты. Чаму яна стала магчымая ў Маскве і ў Кіеве, хоць яны знаходзяцца ва ўмовах горшых? Я веру ў патэнцыял нашай мастацкай супольнасці.

І для мяне прыклад — праца Алесі Жыткевіч, якая з’явілася не ў межах феміністкай выставы, але на выставе «Дыплом», прысвечанай крытыцы акадэмічнай адукацыі.
Праца Алесі Жыткевіч з выставы

Праца Алесі Жыткевіч з выставы «Дыплом»

І.С.: Але, мне здаецца, гаворка ідзе пра ўзаемаабмен, таму што ў тым ліку і куратар выставы шмат у чым дапамагае мастачцы. Сучаснае мастацтва — гэта пэўная іерархія, людзі ідуць на кампрамісы. І для мяне асабіста ў працэсе падрыхтоўкі выставы важныя гарызантальныя зносіны, мы заўсёды абмяркоўваем з мастачкамі, як гэта будзе ў фінале выглядаць.

А.С.: Але ёсць яшчэ адзін момант выкарыстання гендарнай / феміністычнай тэматыкі, калі мастачка сябе пазіцыянуе так і дзякуючы гэтаму якраз і выходзіць у публічнасць. Гэта значыць, яна таксама эксплуатуе.

В.С.: Хацелася б вярнуцца да Людмілы Русавай. У мяне пытанне: якія яе праекты, на вашую думку, падпадаюць пад канцэпцыю фемінізму?

Т.С.: Як я ўжо казала, для мяне важна не ідэнтыфікаваць Русаву як феміністку. І таму для мяне, напэўна, гэта некарэктнае пытанне, таму што я магу глядзець на Русаву, выкарыстоўваючы фемінісцкую оптыку, я магу глядзець на тое, што рабіла Русава, фемінісцкім позіркам, то-бок глядзець так на ўсю яе творчасць. Вось так для мяне гэта працуе.

Юля Цімафеева: Ці існуюць даследаванні, прысвечаныя беларускім мастачкам, умоўна, да Русавай? Ці ёсць у беларускім мастацтве такія «моцныя маці»? Натуральна, яны не называлі сябе феміністкамі, але цікава на ўзроўні гісторыі і імёнаў.

І.С.: Складана казаць толькі пра арт-поле. Але да гэтага календара, які згадвалі, быў выдадзены дадатак з больш падрабязнымі тэкстамі. У «Радыусе нуля. Анталогіі арт-нулявых» я пісала тэкст аб страчаных магчымасцях, дзе брала інтэрв’ю ў Зоі Літвінавай, Марыны Напрушкінай і іншых.

Юля Цімафеева: Але хто быў раней за Русаву?

Т.С.: Тут вы трапляеце ў чорную дзірку. Вы можаце спытаць, а што наогул напісана? І гэта праблема не толькі жаночых імёнаў у беларускім кантэксце, але і мужчынскіх.

Лістапад 2015. Адмыслова для pARTisan

Фотаздымкі: з архіваў Т.Сяцко, А.Слабодчыкавай, С.Ждановіча, В.Шчарбаковай

Меркаванні аўтараў не заўсёды супадаюць з пазіцыяй рэдакцыі. Калі вы заўважылі памылкі, калі ласка, пішыце


  1. ольга сосновская:

    спасибо за транскрипт! спешу не согласиться с ольгой сазыкиной и антониной слободчиковой — феминизм как раз таки не «узкая концепция» — феминизмов много и эта перспектива как раз выступает за множественность голосов но при этом и за солидарность по некоторым важным вопросам

  2. Таня Арцімовіч:

    Думаю, тут Тоня і Вольга выступілі хутчэй з інстытуцыянальнай крытыкай, і менавіта гэта мне пасуе. То бок часам пэўныя канцэпты фемінізма навязваюць жорсткія правілы, напрыклад, калі ўдзельнічаеш у фемінст.выставе, павінна дакладна азначыць сябе феміністкай і гд То бок крытыцы тут падвяргаецца вось гэтае «павінна», якіх вельмі шмат. Аб якой эмансіпацыі тады ідзе гаворка? То бок пад «канцэпцыяй» ці «оптыкай» мелася на ўвазе, па маім адчуванні, вось гэтая вузкая скіраванасць і пэўны дыктат. Але зразумела, унутры гэтага поля ёсць розныя канцэпцыі. Дарэчы, зноў жа на маю думку, Тоня і Вольга таксама прадстаўляць пэўную канцэпцыю фемінізма, і асабіста для мяне неабавязкова, каб яны дакладна гэта абазначылі. Гэта таксама канцэпт )

Leave a Reply


pARTisan©, 2012-2024. Дызайн: Vera Reshto. Web development by Kasten Technology