МІХАІЛ ГУЛІН: МЫ ТОПЧАМСЯ НА АДНЫМ МЕСЦЫ?

Гэты год, падаецца, быў шчодры на падзеі. Культурнае і арт-жыццё віравала: адбываліся выставы, фестывалі, прыязджалі міжнародныя госці.

Падзеяй, што выклікала як пазітыўныя, так і негатыўныя водгукі, стаўся «Восеньскі салон з «Белгазпрамбанкамам», чарговая спроба стварэння беларускага арт-рынку. Пра тое, чым усё-ткі запомніцца гэты год, з якімі выклікамі мастакі сутыкнуліся, і пра перспектыву будучыні pARTisan пагутарыў з мастаком, куратарам і актыўным дзеячам беларускай арт-супольнасці — Міхаілам Гуліным.

Міхаіл Гулін. «Art Vilnius 2015» . Фота Вікторыі Шчырбаковай, Галерэя «Ў»

Міхаіл Гулін. «Art Vilnius 2015» . Фота Вікторыі Шчарбаковай, Галерэя «Ў»

— Па маім адчуванні, гэты год у плане культурных і арт-падзей быў дастаткова насычаны, з іншага боку, было і шмат спрэчных момантаў. Як ты ацэньваеш гэты перыяд?

Міхаіл Гулін: Напэўна, пачну з падзей, у якіх прыняў удзел я сам. Год для мяне пачынаўся павольна, адзначу толькі свой персанальны праект на «Art Vilnius», які для мяне стаўся важным досведам: мне ўжо даўно хацелася паглядзець, як працуюць кірмашы падобнага кшталту. І далей усе значныя для мяне падзеі здарыліся ўжо восенню. Гэта праект «ZBOR. Канструюючы архіў» у Беластоку, «Прастора дыфузіі» ў Калінінградзе, дзе я выступіў таксама куратарам, «Восеньскі салон з «Белгазпрамбанкам», а таксама мой удзел у 6-й Маскоўскай біенале. Калі казаць пра іншыя падзеі, я б адзначыў «Месяц фатаграфіі ў Менску», выставу «Людміла Русава. Татальны перформанс», спектакль у рамках Форуму «ТЭАРТ» «Вораг народа» Томаса Остэрмаера, а таксама незвычайны для сябе журналісцкі вопыт — інтэрв’ю з мастаком Ёзасам Лайвісам, рэжысёрам Цімафеем Кулябіным і пісьменнікам Лукасам Бэрфусам.

— То-бок падзеяў было шмат, у тым ліку і ў тваім прафесійным жыцці. Ці можна ў такім выпадку казаць пра дынаміку нашага культурнага поля? Пра тое, што нарэшце пачаўся пэўны рух?

М.Г.: Нягледзячы на тое, што быццам падзей дастаткова, я не магу сказаць, што з’явілася дынаміка. Хутчэй не. З 2012 года я вяду старонку на «Фэйсбуку» і якраз 2012-ты быў вельмі насычаным, мне тады здавалася, што гэта сапраўды пачатак чагосьці. Праект «Радыус нуля», выстава Тоні Слабодчыкавай «Яно ТУТ», «Палацавы комплекс» у Гомелі, выстава Сяргея Кірушчанкі, праект Канстанціна Селіханава — здавалася, што ну вось, усё закруцілася і далей будзе яшчэ больш інтэнсіўна. Але наступіў 2013 год, які апынуўся зусім пустым у плане выставачнай дзейнасці. Але па-ранейшаму было шмат круглых сталоў, дыскусій, пісаліся тэксты — мяне гэта тады насцярожыла: а ці патрэбныя наогул падзеі? ці патрэбныя мастакі? Гэты год быццам лепшы, але мне складана казаць пра дынаміку. Хоць, напрыклад, тое, што «Месяц фатаграфіі ў Менску» здарыўся ўжо другім разам, — пазітыўны знак, і калі гэта атрымаецца захаваць, тады можна будзе казаць пра развіццё. Сёлета «Белгазпрамбанк» правёў конкурс, але цікава, ці будзе ён у наступным годзе? Калі так, то гэта таксама будзе добрым знакам.

Большая частка рэалізаваных мною праектаў — гэта мая прыватная ініцыятыва, таксама як і праект «ZBOR. Канструюючы архіў» у Беластоку. Гэта значыць, ініцыятыва па-ранейшаму зыходзіць менавіта ад мастакоў. Адзначу, што для сябе выявіў новы момант, праўда, хутчэй са знакам мінус, — медыйнае асвятленне падзеі.

А менавіта: працэс стаў ператварацца ў такую прастору для саміх сябе, для вузкаспецыялізаванай аўдыторыі. Часам здаецца, што акрамя саміх мастакоў гэта наогул нікому не цікава.

— Ты закрануў сапраўды важную праблему — стаўленне да культурных падзеяў, асабліва ў галіне сучаснага мастацтва, беларускіх СМІ, і для мяне загадка, чаму ў нас так. Чаму, напрыклад, газета «Выборча» ў Польшчы на першай паласе можа размясціць матэрыял пра прэм’еру спектакля Люпы або выставу ў Захэнце, а прэс-канферэнцыя мастакоў, якія адстойваюць свой прафсаюз, можа сабраць натоўп журналістаў, а ў нас, калі няма ярка выяўленай палітычнай афарбоўкі альбо стоадсоткавай пазнавальнасці, напрыклад, велізарных графіці па Менску — дык журналістам мастацтва проста не цікавае. І я думаю, гэта агульная праблема ўсіх нашых культурных актараў: калі падзеі здараюцца, але іх проста не асвятляюць, не заўважаюць як дзяржаўныя, так і незалежныя СМІ.

М.Г.: Мне здаецца, гэта тэндэнцыя не толькі нашай краіны, але, вядома, розніца ёсць: у нас відавочны каласальны адукацыйны і культурны прагал — на працягу 70 гадоў, — вось мы да гэтага часу яго расхлёбваем. У Польшчы нават у часы Савецкага Саюза было па-іншаму. Хоць, калі параўнаць наш кантэкст і, напрыклад, украінскі, там дынаміка відавочная, і гэта не эфект «пасля Майдану». Там усё стала адбывацца нашмат раней, самы яркі прыклад — актыўнае капіталаўкладанне ўкраінскіх алігархаў ва ўкраінскае мастацтва: адукацыю, цэнтры, прэміі, стыпендыі. Але, з іншага боку, хоць для мяне і відавочны ўплыў эканамічнага фактару на развіццё поля мастацтва і культуры ў цэлым, але не заўсёды гэта працуе ў якасным плане. Так, паводле майго адчування, не ўдалося зрабіць якаснага скоку расійскаму сучаснаму мастацтву: як былі два чалавекі — Кабакоў і Булатаў (не тыя, што жывуць у Расіі), — так і засталіся. У адрозненне ад, напрыклад, польскага альбо бразільскага. Значыць, не ўсё вырашаюць грошы, патрэбна штосьці яшчэ.

Экпазіцыя . Фота Вікторыі Шчырбаковай, Галерэя Ў

Экспазіцыя «Art Vilnius 2015» . Фота Вікторыі Шчарбаковай, Галерэя «Ў»

— Вернемся да твайго досведу. Увосень ты паўдзельнічаў у чатырох буйных выставах у чатырох розных культурных кантэкстах — Беластоку, Маскве, Калінінградзе і Менску. Ці можаш параўнаць гэтыя кантэксты, адзначыць розніцу ў працэсе, у камунікацыі паміж мастаком, куратарам, гледачом?

М.Г.: Мне складана параўноўваць, таму што нідзе, акрамя як у Менску, я па-сапраўднаму не ўцягваюся ў працэс. Так, мне перадаюць водгукі, нешта расказваюць аб тым, як прайшло, але гэта ўсё быццам бы далёка. Адно магу адзначыць: гэта Калінінград з фантастычнай прасторай Цэнтра сучаснага мастацтва і камандай, з якой прыемна працаваць. Я другі раз у Калінінградзе і ўжо трохі разумею кантэкст, там сітуацыя падобная да нашай: гэта таксама свайго роду перыферыя. Але ім удаецца трымаць марку, мець аўтарытэт на «кантыненце». Для мяне гэта, у прынцыпе, быў выдатны досвед: пачынаючы ад збору выставачнага абсталявання да працэсу мантажу экспазіцыі. Таму што мне даводзілася цалкам уключацца ў тыя ўмовы, якія ёсць, але яны былі выдатныя. Даводзілася, бо выстава была зробленая цалкам за бюджэт ЦСМ Калініграда.

Я спрабаваў знайсці ў нас нейкую падтрымку, але нікому гэты праект аказаўся не цікавым.

Таму, дарэчы, складана было мастакоў прасіць зрабіць нейкую новую працу. У нас часта можна пачуць папрок, маўляў, выстаўляюць тое ж самае, дзе новыя работы. Але ніхто не думае пра тое, што гэта пэўныя выдаткі, якія мастак нясе і якія, чым канцэптуальней тое, што ён робіць, наўрад ці ў нас акупяцца. Ды нават у плане экспанавання: ну пакажаш ты працу адзін раз, наступнага разу мо трэба будзе чакаць пяць гадоў. Якая ў мастака можа быць цікавасць? Калі шчыра, часта ўспамінаю праект «Радыус нуля», але часам думаю, ці спрацаваў ён? Або мы топчамся на адным месцы?

— Мне здаецца, спрацаваў. Па сутнасці з яго вырас той жа «ZBOR». «Радыус нуля» зрабіў важную рэч: пачаў пазначаць каардынаты нашага арт-поля. Так, было шмат пытанняў, спрэчак, на штосьці забыліся, але ў «ZBOR’ы» ўжо была зробленая такая ўмоўная праца над памылкамі. Хай гэта таксама шмат у чым суб’ектыўны погляд, але, тым не менш, паціху выбудоўваецца нейкая сістэма, узаемаадносіны, нават пэўная іерархія.

М.Г.: Магчыма, але адна з асноўных праблем засталася — гэта стаўленне да мастака. Вось, напрыклад, «Восеньскі салон» паказаў, што наогул не зразумела, як да цябе ставяцца і куратары, і гледачы. І гэта важна не толькі для амбіцыяў мастака, але і для тых жа рынкавых адносінаў, калі мы гаворым пра тое, што спрабуем запусціць дынаміку, стварыць нейкі прэцэдэнт. Для гэтага трэба задаваць пэўнае прававое поле, і ў гэтым стаўленні нават дурная рэйтынгавая сістэма працуе, якой у нас, як паказаў «Салон», якраз няма. Ёсць як бы ўнутраная сістэма каардынатаў у незалежным асяроддзі, але шмат у чым яна трымаецца на ўнутраным рэсурсе, які, па маім адчуванні, ужо фактычна вычарпаны, таму што складана з года ў год натыкацца на адныя і тыя ж пытанні: «А хто ты такі? А хто гэтыя эксперты?»

— Значыць, у Беларусі пакуль стаць паспяховым мастаком (у тым сэнсе, як гэта магчыма ў Заходняй Еўропе, Расіі і нават ва Украіне) не магчыма?

М.Г.: Не.

Экспазіцыя праекта Прастора дыфузіі. Фота: ДЦСМ-Калінінград

Экспазіцыя праекта «Прастора дыфузіі», Калінінград. Фота: ДЦСМ-Калінінград

— А як, на твой погляд, беларускі мастак у прынцыпе адчувае сябе ў глабальным кантэксце?

М.Г.: Памятаю, не так даўно прыязджаў адзін амерыканскі крытык і сказаў, што цікавасць да беларускага мастацтва ёсць, але толькі ў тым сэнсе, як яно працуе ў кантэксце лакальнай палітыкі. І досвед Марыны Напрушкінай, яе поспех гэта пацвярджаюць. Вядома, усё гэта не адмяняе талент. Але, тым не менш, у нас, нягледзячы на такі запыт, фактычна ніхто не вырашаецца працаваць у такім полі. Я, напрыклад, ніколі не кажу, што займаюся палітычным мастацтвам, але гэта няпраўда. Гэта мая асабістая пазіцыя, не таму што я не займаюся палітычным мастацтвам, а таму што я лічу, што мастак не ў стане вырашыць рэальныя пытанні.

І тая ж Марына, каб нешта рэальна мяняць, перайшла ад «дэкаратыўных» момантаў, звязаных з арт-дзейнасцю, да прамога дзеяння — рэальнай дапамогі людзям. Маю на ўвазе ейную кампанію «Neue Nachbarschaft // Moabit» (Новае суседства // Моабіт). Але, абывацель і нават прафесіянал рэагуе на вербальную інфармацыю не менш, чым на візуальную: ну ён жа сказаў, што не займаецца палітычным мастацтвам! І ты ўжо нічога не зробіш. Гэта значыць, для таго каб быць пачутым, трэба пастаянна артыкуляваць сваю пазіцыю, і тады тое будзе працаваць.

Ты павінен пастаянна запэўніваць сваю вернасць — ці то нацыянальнай ідэі, ці то пастулатам абранай супольнасці, ці то партыйнай лініі. «Заслупаваць» за сабой тэму!

— Мяне заўсёды здзіўляла ў табе гэтая асаблівасць: з аднаго боку, ты дакладна разумееш, як працуюць арт-механізмы і што трэба рабіць, каб стаць паспяховым — умоўна — мастаком, чаго ты ў прынцыпе хацеў бы, але, з іншага боку, ты супраціўляешся гэтым механізмам, бо так, шмат у чым іх выкарыстанне звязанае з пэўным этычным выбарам.

М.Г.: Мы з маёй жонкай, мастачкай Тоняй Слабодчыкавай шмат абмяркоўваем моманты выбару, удзелу і няўдзелу і г.д. І так, я, напрыклад, не пайду распісваць храм, нават у цяжкіх умовах. Не таму што гэта крывадушнасць. Бо, калі шчыра, я досыць «беспрынцыповы» чалавек, як мне здаецца, але жыццё мяне ставіць у такія ўмовы, што мне даводзіцца займаць прынцыповую пазіцыю. Напрыклад, з той жа Акадэміяй мастацтваў. Я не адчуваю да яе нейкіх негатыўных эмоцыяў, тым не менш пра нас з жонкай думаюць, што мы заўзятыя яе праціўнікі. Тое ж самае з Саюзам мастакоў, я мог бы быць карысным чальцом, але так склаўся лёс, што давялося праявіць прынцыповасць і сысці з Саюза. Па многіх пазіцыях я ўжо быў гатовы, напрыклад, змаладушнічаць, але заўсёды з’яўляўся голас і казаў: «Не, Міхаіл, не бываць гэтаму!»

Нават з акцыяй «Персанальны манумент» — ужо пасля плошчы Незалежнасці, калі ў нас усё атрымалася, — я адчуваў, што, у прынцыпе, можна завяршаць праект. Але ўнутраны голас казаў: «Не, трэба ісці да канца». І я ўдзячны за тое, што са мной ёсць гэты голас.

Праўда, каб пачуць яго, трэба знаходзіцца ў апазіцыі да ўсіх і да ўсяго — да ідэяў, супольнасцяў і інстытуцый.

— Давай вернемся да «Восеньскага салона», адна з задач якога была ў тым ліку фармаваць, вызначаць наш арт-рынак. На твой погляд, ці атрымалася задуманае? І наогул, як бы ты ацаніў гэтую падзею, улічваючы і тыя мерапрыемствы, што былі вакол яго?

М.Г.: Я заўсёды стараюся не ўцягвацца ў працэс, займаць пазіцыю такога назіральніка, бо ўмовы супрацоўніцтва з нашымі інстытуцыямі бываюць балючымі, празрыстых адносінаў не атрымліваецца. Праўда, не заўсёды магу захаваць гэтую дыстанцыю — я ўсё роўна захапляюся. Хоць, калі шчыра, мне падабаецца быць у такіх заведама канфліктных сітуацыях менавіта знутры; гэта значыць, мне лепш самому зразумець, як усё працуе, чым займацца здагадкамі. І той факт, што мая праца, маю на ўвазе інсталяцыю з цытатай Леніна «Мастацтва павінна быць зразумелым, мастацтва павінна быць з нетраў народа», раптам стала каментаром да «Салона», хутчэй выпадковасць, чым першапачатковая задума.  Спачатку я хацеў проста выставіць працу, у выніку атрымалася інакш. Хацеў лёгкага шпацыру, але ўсё ператварылася ў пазіцыю.

Выставачная дзейнасць — гэта ў прынцыпе кампраміс, а ў выпадку з дзяржпляцоўкамі гэта наогул кампраміс каласальны.

Трэба ведаць, што твая работа гэтак жа, як на тваёй ідэальнай выставе, выглядаць не будзе. Сцены пафарбаваць нельга, перагародак няма, падсветкі не будзе, планшэт не знойдуць, падаўжальніка няма, еўрападдонаў ставіць нельга, дастаўка за твой кошт і г.д. Хоць за некалькі дзён наогул гаворка ішла аб маім няўдзеле, маўляў, няма месца, а ў выніку мне ўдалося атрымаць гэтае месца па цэнтры. У мяне ўся сцяна павінна была быць у цытатах, але на сцяне пісаць нельга. Таму я прыляпіў толькі гэтую адну цытату Леніна. Потым я планаваў нават такі перформанс — праз кожны тры дні прыходзіць і даклейваць яшчэ цытату, але мой энтузіязм паступова згасаў і ў выніку так усё і спынілася на тым, што мастацтва павінна быць народу зразумелым. Аказалася, гэта сапраўды асноўны запыт мясцовай публікі: па выніках галасавання гледачоў перамаглі дзве, на мой погляд, самыя кітчавыя і трэшовыя працы. Атрымліваецца, вось такі запыт.

1

Інсталяцыя Міхаіла Гуліна на «Восеньскім салоне з «Белгазпрамбанкамам». Фота: Мастацтва

Але, вядома, былі і пазітыўныя моманты. Сам факт конкурсу — гэта выдатна, гэта адназначна павінна быць. І калі глядзець па сумах прэмій, выглядае салідна, на еўрапейскім узроўні. Іншая справа — канцэптуальная каша: намінацыі без падзелу на медыя, на жанры. Пастаўлена занадта шмат задач: і рынак стымуляваць, і калекцыю паказаць, і сучасных мастакоў узнагародзіць. Адтуль ужо пачынаюцца праблемы.

Паказальны для мяне момант адбыўся падчас круглага стала газеты «Культура». Я сказаў тады, што вось, маўляў, ёсць апеляцыя да Парыжскага восеньскага салона пачатку ХХ стагоддзя, але тыя салоны былі авангардысцкія, яны выступалі альтэрнатывай акадэмічнаму мастацтву. Зноў жа — запрасілі журы сусветнага ўзроўню, што таксама вызначае арыенцір у бок кантэмпарары. На што куратары мне адказалі, што нічога не ўказвала на кантэмпарары, нідзе пра гэта не заяўлялася, так што гэта мае памылкі, і хто вам сказаў, што гэта конкурс сучаснага мастацтва. Ты ім довады, яны табе аргументы — і перамог Марк Шагал! Але пытанне: тады навошта ўсё гэта трэба? У любым выпадку неабходна было неяк падзяляць: жывапіс, інсталяцыя, відэа, файн-арт, кантэмпарары і г.д.

— Адзначу некалькі момантаў. Што тычыцца назвы — так, ты і яшчэ вузкае кола людзей ведае, што сто гадоў таму «Восеньскі салон» у Парыжы быў авангардным івэнтам, звязаным з Парыжскай школай, якая адсылае да калекцыі «Белгазпрамбанка». Але за стагоддзе адбылася апрапрыяцыі панятка, і сёння пад шыльдай «Салон» якраз прадаюць мёд. І далей ты спрабуеш апраўдацца за тое, што зразумеў гэты конкурс як конкурс, звязаны з кантэмпарары. Але парадаксальна: ты акурат і зразумеў яго адэкватна, і гэта было адзначана ў водгуках, калі ў выніку ў агульнай масе — не бяру асобных мастакоў: цябе, Тоню, Андрэя Лянкевіча і інш. — атрымалася, што самымі авангарднымі і прагрэсіўнымі на выставе аказаліся мастакі якраз Парыжскай школы пачатку ХХ стагоддзя. І ў мяне пытанне: няўжо для нашых мастакоў гэта не стала падставай задацца пытаннем пра сваю дынаміку, развіццё? Далей узнікае пытанне цэнаўтварэння. З аднаго боку, была спроба такога пераймання фармату еўрапейскага арт-рынку, але з іншага — кошты на працы, іх абгрунтаванне абсалютна не ўкладаліся ў галаве. Стваралася ўражанне, што вось мастак так вырашыў і ўсё. Так, такое таксама можа быць у майстэрні альбо на вернісажы ў скверы, але калі казаць пра інстытуцыянальны праект, то становіцца відавочна, што ні разумення іерархіі, ні ўвогуле таго, што такое арт-рынак, ні ў мастакоў, ні ў куратараў «Салона» няма.

М.Г.: З нагоды падачы інфармацыі цікава, як абагульняліся біяграфіі мастакоў. Так, у каталогу ў біяграфічнай даведцы напісана ў кожнага адной агульнай фразай: прымае ўдзел у рэспубліканскіх і міжнародных выставах. А што гэта за выставы, ужо нікога не хвалюе. І гэта, на мой погляд, таксама адна з прычын узніклай прафанацыі. Гэта значыць, мастакі ператварыліся ў такую гамагенную масу: што ты на пленэры ў Польшчы піва папіў, што выставіўся ў Замку Уяздоўскі альбо ў Захэнце — гэта раўназначныя рэчы. І далей: ці сталі мастакі па імёнах больш вядомымі? Мне здаецца, не. Пачаць з таго, што было спачатку закрытае адкрыццё, куды не запрасілі мастакоў-удзельнікаў. Нават лектараў сяк-так прадстаўлялі — Андрэя Горных, Віталя Шчуцкага. Але пра мастакоў, нават пра лаўрэатаў, інфармацыі не было.

А гэта важна, бо менавіта пасярэднікі — куратары, крытыкі — ствараюць пэўную оптыку і шмат у чым канструююць працэсы.

І вось атрымліваецца, што міжнародны куратар — не паратунак. Успамінаю, як праз пару гадоў пасля выставы «Opening The Door? Belarusian Art Today» літоўскі куратар Кестуціс Кузінас сказаў: «А чаму я цябе раней не бачыў?» Ды бачыў, проста не глядзеў у мой бок. Ці калі я толькі праз год даведаўся, што Іаана Варша цікавілася маёй працай. Чаму мне пра гэта не сказалі, для мяне засталося загадкай. Хоць якая розніца: беларусы ледзь не адзіныя з постсавецкай прасторы, хто так і не трапіў у публічную праграму «Маніфесты».

2

Праца Міхаіла Гуліна (злева) на «Восеньскім салоне з «Белгазпрамбанкамам». Фота: Мастацтва

Вяртаючыся да «Салона». Калі шчыра, нічога пазітыўнага для мяне не засталося, акрамя як перамогі Андрэя Лянкевіча. Але ці стала гэтая перамога легітымацыяй сучаснага мастацтва? Для мяне не. Таму што фатаграфія сама па сабе як медыя валодае дакументальнасцю, гэта не трэба тлумачыць. Так, велізарны плюс, вядома, колькасць наведнікаў, і тое інакшыя гледачы, чым звычайна ходзяць на нашыя выставы ў «Ў», напрыклад. Але, з іншага боку, хто гэты глядач? Магчыма, з тысячы некалькім дзясяткам будзе цікавая мая праца.

І тады пытанне: а ці варта ўключацца ў такія працэсы? Матываваць сябе для далейшага супрацоўніцтва з дзяржінстытуцыяй?

Яшчэ мяне раздражняў сам факт гэтай агрэсіўнай абароны куратараў ад любой крытыкі. Ёсць станоўчыя факты, і іх шмат. Таму навошта так адмахвацца ад крытыкі і абараняць праект ва ўсіх яго кампанентах, хоць відавочна ёсць і хібы? Трэба слухаць крытыку і працягваць працаваць. Вядома, прасцей браць шапкі тыпу «авангард», «салон» і ўсіх туды скідваць, чым распрацоўваць канцэпцыю, праводзіць адбор г.д. І гэтая ж праблема перавандравала ў праблему з экспертамі, таму што ні мадэрацыі, ні зносінаў з імі не атрымалася.

— Многія сапраўды чакалі нейкай ацэнкі ад запрошанага міжнароднага журы, спадзяваліся на расстаноўку акцэнтаў. Для цябе важны быў іх прыезд?

М.Г.: Так. Ужо даўно ў нас вядуцца гаворкі пра тое, што трэба запрашаць замежных куратараў у праекты, выходзіць за межы сваёй маленькай супольнасці. Аднак аказалася — для ўзнікнення камунікацыі, нейкага ўзаемнага інтарэсу адно факту іх прыезду сюды недастаткова. У іх не было нават пяці хвілінаў для размовы. Але калі шчыра, пра што я думаю апошнім часам, у нас дагэтуль вельмі мала гледачоў для сучаснага мастацтва. Таму рызыка, перажыванні проста не апраўданыя — ніякага працэсу няма. Калі сядзіць эксперт з Нацыянальнага мастацкага музея і кажа: «Выдатная падборка скульптуры прадстаўленая!» І ты думаеш: «Ну ўсё».

Зразумела, чалавек мае права на сваё меркаванне, але гэтае «выдатна» настолькі разыходзіцца з тваім прадстаўленнем аб мастацтве і яшчэ доўга будзе разыходзіцца, што мяркуеш: а ці варта так моцна ўцягвацца і перажываць?

Але гэта не значыць, што ў наступным годзе я апушчу рукі. Бо асаблівасцю беларускага поля з’яўляецца нашая вера ў цуд, і, напэўна, гэта някепска. І хоць рацыянальная частка мяне кажа, маўляў, не можа, Міхаіл, гэты цуд адбыцца, я працягваю верыць у тое, што ўсё-ткі перамены адбудуцца.

Гутарыла Таня Арцімовіч

Меркаваньні аўтараў не заўсёды супадаюць з пазыцыяй рэдакцыі. Калі вы заўважылі памылкі, калі ласка, пішыце нам.


Leave a Reply


pARTisan©, 2012-2024. Дызайн: Vera Reshto. Web development by Kasten Technology