ЖЫЦЬ ЖЫЦЬЦЁМ ГАГЕНА

МІХАІЛ ГУЛІН ГУТАРЫЦЬ ЗЬ ЁЗАСАМ ЛАЙВІСАМ

pARTisan #29’2015. Тарашкевіца

Гэта маё першае інтэрвію з мастаком. Уласна кажучы, гэта, хутчэй, не інтэрвію, але размова — мастака з мастаком. Гэтая ідэя нарадзілася ў мяне яшчэ ў 2008 годзе, тады абмяркоўваўся варыянт адмысловай праграмы для тэлебачаньня. Задача была простая: папулярызацыя беларускіх мастакоў, да таго ж, мне падавалася, праграму пра сучаснае мастацтва можна зрабіць па-сапраўднаму цікавай. Дзеля гэтага патрэбныя ўсяго толькі нефармальная абстаноўка, алькаголь і «слушныя» пытаньні. Але тады з розных прычынаў зьдзейсьніць задуманае не атрымалася. Вярнуўся да ідэі толькі зараз: узьнікла падстава — сустрэча зь літоўскім мастаком Ёзасам Лайвісам, зь якім мы знаёмыя ўжо некалькі гадоў і зь якім я адчуваю шмат агульнага ў поглядах на жыцьцё й на мастацтва.

J.Laivys P.

Ё. Лайвіс. П. Гагена. Плунге 2015

Шчыра скажу, часта ў мастаках мяне вабяць моманты, не зьвязаныя з мастацтвам, напрыклад, мастакоўскі побыт бывае цікавейшым за тэмы, зь якімі аўтар ці аўтарка працуюць. Ёзас Лайвіс пры першым знаёмстве падаўся мне мастаком, рэзка адрозным паводле тыпу мысьленьня, — часьцей за ўсё мне сустракаюцца людзі, зразумелыя зь першых хвілінаў, але зь Ёзасам адбылося інакш. Мне вельмі імпануе ягоны эканомны рэжым расходу энэргіі — як у жыцьці, так і ў творчасьці. У дадатак ягоны падыход да працы — канцэпты, аб’екты, мабільныя скульптуры — вельмі блізкі мне.

Ён руйнуе стэрэатыпы, ламае звыклыя сыстэмы каардынатаў, прымушае інакш убачыць штодзённае асяродзьдзе й выявіць унікальнасьць банальнасьці. І што яшчэ вабіць, дык гэта тое, што Ёзас не перастае зьдзіўляць — нават самых дасьведчаных у працэсах сучаснага мастацтва.

Ёзас Лайвіс (Juozas Laivys) навучаўся ў Акадэміі мастацтваў у Вільні, а таксама атрымаў постдыплёмную адукацыю у Нацыянальнай школе выяўленчага мастацтва ў Ліёне. Акрамя пэрсанальных праектаў, актыўна ўдзельнічае ў калетыўных выставах, напрыклад, у Міжнароднай Балтыйскай трыенале (Вільнюс, ЦСМ), 4-й Маскоўскай біенале сучаснага мастацтва, Ліёнскай біенале й інш. Цяпер Ёзас абаснаваўся ў заходняй частцы Літвы, дзе набыў сабе хутар і жыве разам зь сям’ёй. Адзін зь ягоных апошніх праектаў — мабільныя скульптуры — інсталюецца ў розных гарадах і мястэчках краіны, такім чынам «камунікуючы» зь вельмі шырокамі коламі насельніцтва й прасоўваючы сучаснае мастацтва за межы сталіцы.

Міхаіл Гулін: Ёзас, сёньня ты перш за ўсё вядомы ў Літве й за ейнымі межамі як канцэптуальны мастак. Але, наколькі я ведаю, закончыў ты скульптурнае аддзяленьне Акадэміі мастацтваў у Вільні. Раскажы пра свой досьвед вучобы, таму што ў нас акадэмічная адукацыя пакуль што, хутчэй, кансэрвуе мастакоў. Альбо яны выходзяць у поле сучаснага мастацтва насуперак акадэмічным стандартам.

Ёзас Лайвіс: Так, вучыўся я на аддзяленьні скульптуры, атрымаў ступень бакаляўра ў 1999 годзе й затым магістра ў 2001 годзе. Адукацыя была досыць традыцыйнай — вывучалі натуру, ляпілі, была праца з аголенай натурай. Гэта доўжылася два гады, потым пачаліся такія свабодныя дыскусіі з прафэсарамі. Шмат казалі пра кампазыцыю, форму інсталяцыі. Дарэчы, ужо на першым курсе я паказаў пэрформанс, з маім таварышам аднымі зь першых у Акадэміі мы зрабілі інсталяцыю, арганізавалі нават адзін зь першых у Вільні фэстываль відэаарту.

М. Г.: Ты сказаў, што атрымаў дастаткова традыцыйную акадэмічную адукацыю, але — заўважу, — калі параўноўваць зь Беларускай Акадэміяй мастацтваў, «свабодныя дыскусіі з прафэсарамі» — гучыць вельмі прагрэсіўна.

Ё. Л.: Наогул, трэба сказаць, кафэдра скульптуры, дзе я вучыўся, была больш-менш дэмакратычная, да новых мэдыя сучаснага мастацтва там ставіліся цярпіма. Прафэсары прымалі яго й сьцьвярджалі: галоўнае — гэта тое, што ты хочаш сказаць. Гэта значыць трэба мець, што сказаць, і рабіць гэта выразна й зразумела. І, напрыклад, калі казаць пра літоўскіх мастакоў, якія працуюць у полі сучаснага арту, то яны выйшлі альбо з кафэдры скульптуры, альбо з кафэдры відэа й мэдыя, з кафэдры выяўленчага мастацтва — амаль нікога.

Нядаўна ў сваіх архівах я знайшоў відэазапіс са сваёй абароны дыплёму, дзе можна пачуць дыскусію сярод дыплёмнай камісіі, і я вярзу нейкую лухту, але яны яшчэ большую лухту кажуць. А вырашалася тады пытаньне пра тое, чаму я, выпускнік скульптурнага аддзяленьня, выкарыстоўваў у якасьці мэдыя для свайго дыплёму фатаграфію. І тады загадчык кафэдры відэа й мэдыя сказаў, што аловак ня мусіць належаць нейкай кафэдры, ім карыстаюцца ўсе мастакі, і скульптары, і архітэктары, а чаму тады фотаапарат ня можа ўспрымацца як аловак, гэта значыць быць агульным мэдыя для ўсіх кафэдраў?

То бок тады вырашалася вось такое пытаньне: ці можа скульптар выкарыстоўваць іншае мэдыя.

М. Г.: Для нас, паўтару, гэта гучыць вельмі прагрэсіўна. І, напрыклад, у нашай Акадэміі, калі казаць пра пачатак «нулявых», калі вучыўся я, кафэдра дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва была самай прагрэсіўнай. Там шмат што дазвалялася, але ўсё адно вырашаліся пытаньні іншага парадку. Пры мне якраз адзін дыплёмнік зьбіраўся расьпісаць іканастас у царкве, што, зразумела, было зьвязана з працай у межах жорсткага канону. І тады прафэсары выступілі супраць, таму што складана будзе ў такой працы меркаваць пра творчую плястыку, цяжка будзе ацаніць мастацкасьць гэтай працы. То бок гаворка нават не стаяла пра іншае мэдыя ці пра канцэптуалізм…

А раскажы, калі ласка, больш падрабязна пра свой дыплём.

1

Ё. Лайвіс. Лялька. Сіэрэ 2013

Ё. Л.: Найперш распавяду пра свой пэрформанс на першым курсе, каб было зразумела, што мой дыплём не паўстаў спантанна альбо выпадкова. Тады мы з маім прыяцелем замест таго, каб пайсьці на лекцыі, пачалі насіць у цэнтральны хол Акадэміі дровы й увечары зрабілі зь іх надпіс: «TAI BUVO MENAS» («ГЭТА БЫЛО МАСТАЦТВА»). Так усё пачалося. Потым, дзеля атрыманьня бакаляўра, для кожнай кафэдры зрабіў працу. І, напрыклад, архітэктурнай кафэдры я паклаў на стол дыплём маёй сястры, якая скончыла гэтую кафэдру перада мной. Маўляў, я ўжо маю дыплём. Усяго было 12 кафэдраў, і я зрабіў 12 працаў.

Потым вучыўся ў магістратуры й, калі прыйшоў час дыплёму, я вырашыў, што мне трэба ісьці дадому. Мае бацькі жылі ў Плунге, гэта амаль 300 км ад Вільні, я ўзяў заплечнік і пайшоў па шпалах у родны горад, фатаграфуючы дарожныя слупы. Такім чынам я хацеў спраўдзіць, ці можа мой арганізм працаваць як транспартны сродак і ці магу я сам дайсьці да свайго дому. Гэта было яшчэ зьвязана з жартам прафэсараў, якія любілі казаць, маўляў: «Што ты тут робіш? Ідзі дадому!» Ну я й вырашыў літаральна іх паслухацца.

У выніку мой дыплём уяўляў зь сябе такую фотакнігу, ці, дакладней, фотаальбом, падобны да тых, якія робяць людзі, вярнуўшыся з падарожжа. Фотаздымкі падрабязна перадавалі мой шлях: там было відаць, які час сутак, якое надвор’е. Усяго ішоў я 14 дзён — даўжэй, чым плянаваў, таму што ўжо на першы дзень адбіў ногі й трэба было пастаянна спыняцца й перавязваць іх. І на абароне дыплёму была дыскусія: ідэя добрая, але навошта патрэбныя былі гэтыя фатаграфіі? Мог прыйсьці й сказаць, маўляў, я пайшоў дадому, прайшоў 300 км, і гэта было б больш канцэптуальна. То бок усё адно прафэсары шукалі нагоду й спосаб сказаць, што гэта дрэнная праца. У прынцыпе, калі акадэмікі пачынаюць разважаць пра сучаснае мастацтва, атрымліваюцца дзіўныя, мякка кажучы, рэчы.

М. Г.: Так, мне гэта знаёма, калі «тэарэтыкі» спрабуюць ператварыць сур’ёзную працу ў анэкдот. Я сутыкаўся з такім меркаваньнем, што ўсё сучаснае мастацтва — гэта анэкдот. Побач з маёй майстэрняй працуе адзін скульптар, дык вось, калі ён мяне сустракае й прадстаўляе каму-небудзь, кажа: «Гэта наш вядомы сучасны мастак», —і ўвесь час сьмяецца, спрабуе ператварыць усё ў анэкдот.

Ё. Л.: Я думаю, гэта такі псыхалягічны спосаб абароны: калі ты не разумееш чагосьці, — пачынаеш сьмяяцца.

М. Г.: Згодзен, але часам раздражняе. Вернемся да твайго дыплёму, можна сказаць, ён апярэдзіў твой далейшы лёс, ты ж сапраўды потым вярнуўся ў тыя мясьціны. Але пра гэта крыху пазьней, хацелася б скончыць з Акадэміяй. А якія дыплёмы былі ў тваіх таварышаў? Ці шмат выпускнікоў зьвярталіся да іншых мэдыя, а не да скульптуры?

Ё. Л.: Цяжка зараз прыгадаць. Напрыклад, памятаю працу вядомага цяпер мастака Арунаса Гудайціса: ён сфатаграфаваў сваю скуру й зрабіў з гэтай фотасэрыі такі куб. Гэта традыцыйна ці не?

М. Г.: Я б сказаў, што не. Пад традыцыйнасьцю маю на ўвазе найперш фігуратывізм і працу з матэрыялам: у нас гэта альбо танаваны гіпс (таму што на ліцьцё грошай няма), альбо камень. Калі казаць пра мой час, то ўвогуле ніхто не выходзіў за гэтыя межы. Таму мяне тое, што ты распавядаеш, зьдзіўляе, бо быццам бы таксама Акадэмія, але кардынальна іншыя рэчы адбываліся… Аднак пойдзем далей: ты атрымаў дыплём і яшчэ шэсьць гадоў пражыў у Вільні…

Ё. Л.: Так, пасьля заканчэньня, калі мой прафэсар пажадаў мне ўсяго добрага, я апынуўся на вуліцы. Ніякіх пэрспэктываў у мяне не было. Я сядзеў у бары, прыдумляў канцэпцыю, чым мне заняцца, і зразумеў, што мне падабаецца сядзець у бары. Дык я папрасіўся туды на працу бармэна, за тыдзень у мяне былі ўсе дакумэнты — і пачалося. Там амаль штовечар зьбіраліся людзі з тэатральнага асяродзьдзя, гралі на фартэпіяна, тусоўкі працягваліся кожны дзень да 6-й раніцы. Вельмі хутка я забыўся пра Акадэмію й добра пачуваўся ў ролі бармэна. Але праз год мяне знайшла ў бары адна куратарка й кажа: «Можа, хочаш на сымпозіюм у Палангу?» Я пагадзіўся, паехаў туды — і так вярнуўся ў прафэсію.

М. Г.: То бок нейкая інфраструктура ў Літве ўжо была? Стыпэндыі, сымпозіюмы, гранты сучасным мастакам? Зноў жа пытаюся, таму што ў Беларусі так толкам нічога й не зьявілася: мастакі, можа, і не ідуць працаваць бармэнамі, але займаюцца рэклямай, дызайнам і г. д.

Ё. Л.: Тое ж самае было ў нас на пачатку 2000-х, калі я працаваў у бары: не было нічога. Але я зразумеў, што альбо мастацтва, альбо бар, сыйшоў з бару, працаваў таксама з рэклямнікамі, у тэатры, у кіно рабіў дэкарацыі. Тады матэрыяльны бок мяне ня вельмі хваляваў, сям’і, дзяцей у мяне не было, а на пражываньне ставала. У 2003 годзе я напісаў канцэпцыю, чым хачу заняцца, зрабіў пэрсанальную выставу ў адной з нашых галерэяў «Арка». Сам тады ўсё прыдумаў, за свае грошы зрабіў працы, разьвесіў, напісаў тэкст. А потым сядзеў на выставе й сам чытаў той тэкст.

Так я зразумеў, што магу быць сам сабе — умоўна — інфраструктурай.
DSC01857

Ё. Лайвіс. Эўрамушка. Балтыйск 2012

М. Г.: А наколькі складана ці лёгка зрабіць у Літве рэзанансную выставу? Наколькі складана зьдзівіць? Ці падрыхтаваная публіка? У нас, напрыклад, часам узьнікае адчуваньне працэсу для самога сябе: забаўляеш сам сябе й сваё блізкае кола, а на шырокім узроўні гэта нікому ня трэба. І ты з гэтай нагоды часам нэрвуесься, часам не. А як у Літве?

Ё. Л.: Магу сказаць тое ж самае. Напрыклад, ты толькі скончыў Акадэмію, і, калі ў цябе ёсьць жаданьне нешта рабіць — не для прафэсараў і дыплёму, а проста жаданьне, — ты робіш, паказваеш сябрам і атрымліваеш задавальненьне. Зараз, праўда, прыяжджае больш куратараў, запрашаюць за мяжу, але я не магу сказаць, што сучасным мастакам удалося выйсьці да шырокай публікі.

М. Г.: Тым ня менш адкрытыя шляхі да адукацыі ў замежных установах і рэзыдэнцыях… Ты жартам называеш сябе фэрмэрам, які добра валодае францускай мовай. Таксама ты вучыўся ў Ліёне — распавядзі пра гэты свой досьвед.

Ё. Л.: Францускую мову я пачаў вучыць яшчэ ў школе, потым тры разы, пакуль быў студэнтам, аўтастопам езьдзіў у Францыю, гэта быў добры досьвед. А пасьля у Вільню прыехаў куратар і лектар зь Ліёнскай акадэміі Франсуа Пэро, і Кястуціс Куйзінас, які ўжо быў дырэктарам Цэнтру сучаснага мастацтва, сказаў мне: «Ты размаўляеш па-француску, давай сустрэнемся з Францыяй». Так я трапіў у Ліёнскую акадэмію. Быў вялікі конкурс — 200 чалавек на 5 месцаў. Гэта была такая пасьлядыплёмная студыя, у якой я правучыўся год. Такая форма адукацыі дае зразумець мастаку, як працуе арт-сфэра: мэханізм выставаў, напісаньне заявак, пошук сродкаў і г. д. Пасьля гэтага я трапіў у маштабны эўрапейскі праект у «Холідэй Ін», у якім удзельнічалі мастакі зь Літвы, Ангельшчыны й Францыі. Мы ўсе паехалі ў розныя краіны, дзе ў нас было два месяцы рэзыдэнцыі, напрыканцы павінны былі быць выстава й каталёг. Мая канцэпцыя была ў тым, каб кожны дзень рабіць па працы. Бо я ня змог прыехаць на два месяцы, а толькі на 14 дзён, і таму вырашыў рабіць так. І адной з маіх працаў быў паход на футбольны матч, дзе я вырашыў, што вынік матчу будзе маім творам, бо я таксама глядзеў і нейкім чынам паўплываў на гэты вынік.

Ё. Лайвіс. Цэмент. Камарова 2015

Ё. Лайвіс. Цэмент. Камарова 2015

М. Г.: Цяпер ты ўжо восем гадоў як жывеш на хутары ў вёсцы далёка ад Вільні. І калі я распавядаю пра знаёмства з табой і ўсплывае твой хутар, шмат у каго ўзьнікае пытаньне, зьдзіўленьне, як ты наважыўся зьехаць зь Вільнюса. Нашыя кантэксты падобныя, я сам з Гомелю й ведаю, што так, можна крытыкаваць Менск, што тут нестае дынамікі, але ў іншых гарадах наогул цішыня. Як так атрымалася?

Ё. Л.: Я нарадзіўся ў Рэтавасе, маленькім гарадку, дзе пражыў да 7-й клясы, пасьля сям’я пераехала ў Плунге, які быў крыху большым. Потым быў Вільнюс, затым Ліён. Але паўсюль мне даводзілася праходзіць праз адно й тое ж: калі я прыехаў у Плунге з Рэтаваса, мне казалі, што я вясковы хлопец. У Ліёне гаворка наогул, зразумела, была ня проста пра горад, але пра краіну: то бок я сутыкнуўся са снабізмам з той нагоды, што прыехаў з маленькай краіны. І калі я зь Ліёну вярнуўся ў Вільню, гэта было тое ж самае, што зь Вільнюса вярнуцца ў Плунге, як і тое ж самае, што з Плунге вярнуцца ў Рэтавас. Адбывалася пастаянная цэнтралізацыя, пры гэтым цэнтар зьмяняўся й высьлізгваў.

Якраз зацяжарыла мая жонка (я ажаніўся ў 2004 годзе), мы абмеркавалі зь ёю далейшыя пляны й вырашылі паспрабаваць жыць на хутары. Гэта спраўдзілася — і мы не шкадуем. Я сам зараз магу гатаваць ежу, дзеці могуць бегаць у двары, зьбіраць грыбы. Я ім распавядаю пра тое, што такое пэрыфэрыя й што такое цэнтар. Напрыклад, нашая вёска думае, што мы на сваім хутары, які месьціцца на самым канцы, жывем на пэрыфэрыі, а Плунге думае, што нашая вёска — пэрыфэрыя, Вільнюс — што Плунге, а Брусэль — што Вільня. Канца гэтаму няма. І неяк летам мы паставілі намёт каля дому, бліжэй да лесу, і калі мы там усёй сям’ёй спалі, я сказаў: «Цяпер мы на поўнай пэрыфэрыі, далей ужо няма куды».

На мой погляд, з такой пазыцыі ты ведаеш, што пэрыфэрыі больш няма. Навошта гэты снабізм, навошта адны зьневажаюць іншых і ўзвышаюцца над імі? Гэта поўнае глупства.

М. Г.: Але ж вам давялося шмат чаго асвойваць. Гэта ня проста ў хаце жыць, але ў цябе цэлая гаспадарка: пчолы, козы, авечкі.

Ё. Л.: Дапамаглі інтэрнэт, кнігі. Але, напрыклад, з трактарам у мяне так і не атрымалася. Ёсьць рэчы, якія мне цікавыя — травы, авечкі, — але трактар для мяне аказаўся загадкай: тэхніка ўсё ж такі не маё.

М. Г.: А колькі часу ў цябе забірае гаспадарка?

Ё. Л.: Паўгода ідзе на тое, каб назапасіць ежы, і паўгода я вольны. Грошы патрэбныя толькі на забаўкі. Але зараз я думаю не пра тое, як іх зарабляць, але пра тое, як жыць бязь іх. Гэта вельмі справядлівы падыход.

М. Г.: Тым ня менш ты зарабляеш у тым ліку й мастацтвам, пішаш праекты, атрымліваеш фінансаваньне, ёсьць арганізацыя «Вежа вады», якую вы стварылі разам з калегам…

Ё. Л.: Так, з Томасам Данілявічусам. Ён таксама вучыўся на кафэдры скульптуры, я яму нават пісаў рэцэнзію, так мы пазнаёміліся. Ён прапанаваў стварыць гэтую арганізацыю, і зараз мы можам падаваць праекты на фінансаваньне, напрыклад, у наш Фонд культуры, які сярод іншага падтрымлівае й літоўскі павільён на Вэнэцыянскай біенале.

М. Г.: А дарэчы, наконт біенале. Беларусь ужо двойчы ўдзельнічала, але кожны раз конкурс на праекты праходзіў са скандалам, ёсьць праблемы з празрыстасьцю, самім конкурсам як такім. У Маскве мне калегі сказалі, што гэта, маўляў, норма, і ў іх адбываецца тое ж самае. Ведаю, што ва Ўкраіне таксама ня так усё гладка. А як гэта адбываецца ў Літве? Як рэагуе супольнасьць, калі рэагуе?

Ё. Л.: Так, Літва ўжо шматкроць прымала ўдзел у біенале й нават чатыры разы атрымлівала львоў у розных намінацыях. Але праблема ў тым, што літоўскія ўлады ня бачаць у гэтым нейкага дасягненьня. Калі б гэта было «Эўрабачаньне», то ўсе б крычалі й былі б задаволеныя. Але мастацкае дасягненьне, гэтыя львы нават ніяк ня згадваюцца як гонар.

М. Г.: Цябе як мастака бянтэжыць гэтая нераўназначнасьць — мастацтва й масавай культуры?

Ё. Л.: Так, скрыпач тут не патрэбны. Таму раней быў энтузіязм удзельнічаць у біенале, былі спрэчкі. Але зараз неяк пацішэла, таму што — ну былі чатыры львы, але гэта не прымаецца сур’ёзна. Палітыка ў культуры не зьмяняецца. То бок я зараз, хутчэй, крытычны з нагоды біенале.

М. Г.: А скажы, ці ўплывае твая артыстычная дзейнасьць на хутары на мясцовасьць? Напрыклад, на культурнае жыцьцё ў Плунге?

Ё. Л.: Вядома. Рэагуюць СМІ, нават часам спаборнічаюць, хто першы раскажа пра нейкую маю падзею. Ня ведаю, як яшчэ ўплываю, але, напрыклад, ёсьць філія Акадэміі мастацтваў у Цяльшай — і там на скульптурнае аддзяленьне вырас конкурс, і абітурыенты менавіта з гэтых краёў. Можа, нешта бачылі, штосьці чыталі. У рэгіёне ж падзеі, абмен інфармацыяй адбываюцца па-іншаму, іншага кшталту патрэба ў гэтай інфармацыі. Гэта ня Вільня, дзе мастакі сабраліся за півам і спрачаюцца. Але выкладаць мяне не запрашаюць, ня ведаю — чаму. Быў час, калі мне хацелася гэтага — перадаваць досьвед студэнтам. Але цяпер я перагледзеў сваё стаўленьне: уся гэтая адукацыя, сацыялізацыя, цывілізацыя мяне не цікавяць.

Я правёў рэвізію сваіх каштоўнасьцяў і падумаў, што усякім глупствам займацца ня буду, але буду рабіць толькі тое, што мне падабаецца, тое, што прыводзіць да балянсу.
IMG_5195

Ё. Лайвіс. Белая шайба, белая нуда. Мінск 2012

М. Г.: Раскажы крыху пра свае мабільныя скульптуры — пра танк, які стаіць у садзе, ці пра белую шайбу.

Ё. Л.: Калі пра белую шайбу, то ў мяне была ідэя праехаць з шайбай па Менску, але мне сказалі, што тут гэта ня пройдзе. Тады я прапанаваў назваць гэта белай кропкай. Таму што мая канцэпцыя палягала ў тым, што белая шайба, зь якой трэба гуляць на белым лёдзе, падобная да белай кропкі — ты ня ведаеш, дзе яна пастаўленая на белым аркушы паперы. Я зрабіў гэты праект: узяў акурат у тваёй студыі аб’ект — «белую кропку», Артур Клінаў тады вадзіў нас па Горадзе Сонца, і падчас экскурсіі я зрабіў дзьве фатаграфіі.

М. Г.: Я ня ведаў тады пра тваю ідэю. Памятаю, як ты папрасіў у мяне гэтую белую шайбу, яна была тады часткай іншай маёй працы. І я ня ведаў, наколькі яна супадае з тваёй канцэпцыяй, таму крыху зьдзівіўся.

Ё. Л.: І гэта быў той момант, калі пасьля гісторыі з тваімі кубікамі ў межах акцыі «Пэрсанальны манумэнт» праект «Going Public» быў спынены. У мяне ў кішэні ляжала гэтая белая шайба, і я вырашыў зрабіць пэрформанс, нягледзячы ні на што. Я зрабіў гэтую фатаграфію, якая ўвайшла ў маё партфоліё. І гэта прыклад таго, што калі тваю ідэю інстытуцыі зь нейкіх прычынаў не прымаюць, то ты як мастак заўсёды можаш адшукаць выйсьце й іншае рашэньне.

М. Г.: Раскажы пра свой апошні праект — ты мне распавёў і трохі мяне ашаламіў. Так, праходзіць час, пачынаеш усьведамляць, што важна, а што — не, ад чаго варта, магчыма, адмовіцца…

Ё. Л.: Мой апошні праект называецца «Ё. Лайвіс / П. Гаген». Я напісаў заяўку ў Фонд культуры, каб зрабіць гэтую сваю апошнюю працу. Яны прафінансавалі часткова, тым ня менш я пляную ў верасьні завяршыць працу. А ідэя такая: Ёзасу Лайвісу 40 гадоў, і ён перастае займацца творчасьцю. Я хачу зрабіць такую пліту з каменю, дзе мая фатаграфія й невялікі тэкст: «Ёзас Лайвіс пакінуў сваю творчасьць і пачаў жыць жыцьцём Поля Гагена». Бо вядома, што Гаген якраз пасьля 40 пачаў маляваць. Але я хачу жыць жыцьцём — такім, якім ніхто ня жыў, гэта значыць я вырашыў апрапрыяваць жыцьцё Гагена. Зразумела, што невядома, як жыў Гаген, таму мне будзе ня так лёгка. Я яшчэ не напісаў канцэпцыю свайго будучага жыцьця. Але ведаю, што на гэтай пліце будуць прадстаўленыя ўсе мае зробленыя працы, якія могуць і далей выстаўляцца. Павінна быць пазначаная дакладная колькасьць работ — з дакладным апісаньнем (матэрыял, дзе знаходзяцца, колькі разоў выстаўляліся й г. д.). Гэтая пліта будзе нібы апошняй маёй працай, а потым пачнецца жыцьцё Гагена. Але, як я ўжо сказаў, я пакуль дакладна ня ведаю, як менавіта гэта будзе. Ведаю, што проста хочацца жыць. Многія сьмяюцца, нават мая жонка. Можа, таму што я занадта сур’ёзна пра гэта кажу — пра жыцьцё Гагена.

М. Г.: А ты не баісься, што хтосьці можа сказаць, нібыта твой апошні праект — гэта знак таго, што ты проста стаміўся змагацца — за сваю індывідуальнасьць, за сваё права мастака?

Ё. Л.: Я ўвогуле ня веру ў індывідуальнасьць, мне не цікава быць індывідуальным, хоць я вельмі люблю мастацкія акты, глядзець выставы, падключацца да ідэяў. Але я калісьці сказаў, што ёсьць маё жыцьцё — і ёсьць жыцьцё маіх працаў. І гэта так і застанецца: мае працы будуць і далей жыць сваім жыцьцём. А я аддзяляюся й буду жыць іншым жыцьцём.

Індывідуальнасьць для мяне цікавая ў працэсе пазнаньня сябе, але потым узьнікае шмат пытаньняў. Аднойчы я пачаў працаваць са сваім архівам і адкапаў галоўную, напэўна, для сябе працу, дзякуючы якой я зьявіўся на сьвет. Гэта фатаграфія, дзе выяўленая мая мама. Мой бацька бачыў яе яшчэ ў школе, але яны не былі знаёмыя. І вось у Каўнасе ў фотаатэлье ён убачыў гэтую фатаграфію, купіў яе, прыехаў у Плунге да маёй мамы, падарыў ёй гэты здымак. Неўзабаве яны ажаніліся, і я зьявіўся. То бок мяне стварыла фатаграфія — а значыць, ня я ствараю рэчы, але рэчы мяне.

І я зразумеў, што ня трэба ствараць — а проста жыць жыцьцём, адключыцца ад індывідуальнай творчасьці, думаючы, што яна індывідуальная. Індывідуальнасьці, на маю думку, не існуе.

І мне пашанцуе, калі атрымаецца пражыць без індывідуальнай дзейнасьці. Гэта даволі цяжка, гэта такі выклік — больш цікавы, чым удзельнічаць у выставе й зрабіць працу на тэму, напрыклад, глябалізму. Гэта таксама мой праект, мая тэма на бліжэйшыя 14 гадоў.

Гутарыў Міхаіл Гулін

Фатаграфіі: J. Laivys

Меркаваньні аўтараў не заўсёды супадаюць з пазыцыяй рэдакцыі. Калі вы заўважылі памылкі, калі ласка, пішыце нам.


Leave a Reply


pARTisan©, 2012-2024. Дызайн: Vera Reshto. Web development by Kasten Technology