Міхаіл Гулін: «Права ня жыць у падпольлі»

pARTisan #25’2013 / тарашкевіца

Летась у кастрычніку ў Менску адбывалася беларуская частка міжнароднага праекту «Going public», арганізаванага Інстытутам імя Гётэ, — «Пра складанасьці публічнага выказваньня». Адзін з удзельнікаў праекту, беларускі мастак Міхаіл Гулін, зладзіў акцыю «Пэрсанальны манумэнт», якая скончылася затрыманнем мастака і валанцёраў, якія яму дапамагалі. Быў складзены пратакол пра адміністрацыйнае парушэньне (быццам бы ўдзельнікі акцыі супраціўляліся пры затрыманьні), далей – суд, які Гуліну ўдалося выйграць: дзякуючы  відэа з камэры назіраньня было даказана, што ніякага супраціву з боку мастака й валянтэраў не было.

Тым ня менш гэтая акцыя паказала, як нават самыя простыя, прымітыўныя формы з улікам кантэксту месца й часу могуць умомант агаліць усе палітычна-сацыяльна-культурныя праблемы й стаць падзеяй у маштабе краіны.

Некаторыя экспэрты адзначалі, што гэта, бадай, самая пасьпяховая праца праекту «Going public», таму што яна сапраўды здолела выявіць праблему месца. Пра складанасьць публічнага выказаваньня ў Беларусі, пра свой пэрсанальны досьвед, а таксама пра тое, чаму ён не займаецца палітычным мастацтвам, распавядае МІХАІЛ ГУЛІН.

DSC_0176

Міхаіл Гулін / «Пэрсанальны манумэнт» 2012

— Міша, з чым зьвязаная твая цікавасьць да працы менавіта ў публічнай прасторы?

Міхаіл Гулін: Першую вылазку мы зрабілі сумесна з Тоняй яшчэ ў 2005 годзе [1]. Да гэтага моманту, вядома, чулі пра праекты іншых мастакоў — ня толькі Алеся Пушкіна [2], але і нашых акадэмічных студэнтаў. Напрыклад, Саша Некрашэвіч перафарбоўваў у розныя колеры гіпсавыя статуі піянэраў, хтосьці ляпіў у двары насупраць Акадэміі са сьнегу двухмэтровы фаляс.

Але дакладнае ўсьведамленьне й зьмена маёй мастацкай тактыкі адбыліся ў 2008 годзе. Я прыехаў з Прагі, дзе быў у рэзыдэнцыі, і зразумеў, што мне больш не дастаткова плоскасьці палатна альбо паперы. Яшчэ адзін важны для мяне момант — непрадказальнасьць, якую дае праца з публічнай прасторай. Сучаснае мастацтва сёньня ў асноўным будуецца на канцэпцыі, такім чынам многія рэчы пераўтвараюцца ў матэматыку: мастак прыдумляе, абгрунтоўвае — і далей ужо тэхнічныя нюансы. Гэтая прадказальнасьць пачала мяне прыгнятаць: няма рызыкі, усё занадта рацыянальна. Абсалютна іншая сытуацыя складаецца, калі пачынаеш працаваць з асяродзьдзем. Плюс, вядома, вялікую ролю адыгрывае кантэкст месца.

Так зрух і адбыўся: мне захацелася жывога кантакту з гледачом, непрадказальнасьці й заманілася самому стаць аб’ектам мастацтва.

— Якія асаблівасьці мае нашае гарадзкое асяродзьдзе? Ці мяняюцца правілы гэтага месца?

М. Г.: Вядома, асяродзьдзе зьмяняецца, і гэта адбываецца на маіх вачох. Напрыклад, прайшло ўсяго пяць гадоў, а ўжо многія рэчы, якія тады мне здаваліся радыкальнымі, цяпер проста нельга рэалізаваць. Іх тады трэба было рабіць, а я пакідаў на пасьля, думаў, што трэба пачакаць, адчуць асяродзьдзе…

— Напрыклад ?

М. Г.: Сэрыя маіх акцыяў «Я — не…» мусіла пачынацца з акцыі «Я — не кадэбэшнік». Я, як эксгібіцыяніст, павінен быў выходзіць на вуліцу ў чорных акулярах, расхінаць чорнае паліто й паказваць таблічку з гэтым надпісам: «Я — не кадэбэшнік». Цяпер гэта вельмі рызыкоўна. Ці, напрыклад, я яшчэ тады хацеў зрабіць адну з сваіх акцыяў на Кастрычніцкай плошчы. Цяпер гэтае месца настолькі табуяванае й так жорстка ахоўваецца, што гэта практычна немагчыма. Хто мог тады ўявіць, што празь пяць гадоў будуць тварам у асфальт раварыстаў класьці? Ці што могуць уварвацца на канцэрт і выгнаць усіх на вуліцу? Асяродзьдзе зьмяняецца вельмі моцна, але ў мастацтве ўсё-такі застаюцца шчыліны…

Хаця зараз я, напэўна, зраблю паўзу. Мне стала цяжка рабіць акцыі, таму што не разумею, для каго й для чаго. Ня бачу водгуку ад беларускага асяродзьдзя.
partizan5

Міхаіл Гулін / «Ich bin kein Partisan» 2008

— Але ж апошняя акцыя «Пэрсанальны манумэнт» якраз атрымала шырокі рэзананс…

М. Г.: Так, было шмат водгукаў, як пазытыўных, так і нэгатыўных. Хтосьці ўбачыў у гэтым спосаб піяру, вінавацілі мяне ў безадказнасьці, што з-за мяне зьбілі валянтэра. І ўвогуле, чаго ты, маўляў, абураесься, калі займаесься палітычным мастацтвам? Але я заўсёды адмаўляюся называць сябе палітычным мастаком. Не таму, што я не раблю палітычнае мастацтва, а таму што мне сорамна, я не лічу гэта эфэктыўнай палітычнай барацьбой. Я не хачу з патасам надзімаць шчокі й казаць пра тое, што я нешта зьмяняю. Я лічу, што мастак сёньня ня ў стане гэта зрабіць.

— А што можа зрабіць мастак?

М. Г.: Прынамсі пазбавіцца ад патасу.

Мы не накормім афрыканскіх дзяцей, ня зьменім палітычную сытуацыю. Чаму? Пакуль народ не захоча.

Пакуль ты не сустрэнеш водгуку ў асяродзьдзі, маю на ўвазе — глябальна. Збольшага мая паўза зараз зьвязаная акурат з тым, што я не разумею, для каго й для чаго гэта рабіць. Ці варта гэта страсеньня мозгу валянтэра Ўлада? Мяне ў прынцыпе зьдзівіла, што абмяркоўвалі й пра што пісалі… Нельга было хлопца біць за тое, што ён дапамог мне прынесьці кубікі, — вось першачарговая рэч! А не разважаць, спэкуляцыя гэта, правакацыя ці здрада. Сваёю акцыяй я не прапаноўваў гледачу нейкі маніфэст альбо сцэнар, проста правёў тэставаньне мясцовасьці. Але глядач нават у гэтым найпрасьцейшым жэсьце аказаўся ня ў стане ўбачыць праблему. Магчыма, гэта праблема нашага часу.

І мне здаецца, што, напрыклад, цяпер тое, што зрабіў у свой час Алесь Пушкін, немагчыма ні фізычна, ні ідэалягічна: ён бы сёньня не знайшоў такой падтрымкі, як тады .

— А якая павінна быць рэакцыя ў гледача, каб ты зразумеў, што сэнс ёсьць ?

М. Г.: Цяжка сказаць, якая павінна быць. Прасьцей сказаць, якой, на мой погляд, не павінна быць. Напрыклад, мая апошняя праца паказала, што інстытуцыю паставілі вышэй за мастака. Таму што Гётэ-інстытут, як і Польскі, — адзіныя партнэры для альтэрнатыўнай беларускай супольнасьці. Наступны момант — мы нядаўна абмяркоўвалі гэта зь Сяргеем Бабарыкам — салідарнасьць, якой у нас няма. Вось зараз у Беларусі актывізаваўся, напрыклад, левы рух, які часта крытыкуе нэалібэралаў. Але пакуль гэта глупства, на мой погляд: тут яшчэ ў прынцыпе ня створана спрыяльнага асяродзьдзя для плюралізму меркаваньняў. Таму бессэнсоўна змагацца камуністам з нэалібэраламі альбо анархістам з камуністамі, ці то з нацыяналістычнай, анархісцкай ці лібэральнай плятформы. Але шмат хто гэтага не разумее.

Міхаіл Гулін / «Пэрсанальны манумэнт» 2012

Міхаіл Гулін / «Я — ня гей» 2008

Таксама мне стала зразумела, што ніхто ня хоча рызыкаваць, па-сапраўднаму нешта рабіць. Нядаўна размаўляў яшчэ з адным мастаком, ён кажа, што зараз ня трэба быць героем, дастаткова проста казаць пра гэта. І я пагаджуся зь ім. Інтэрнэт-асяродзьдзе дазваляе займацца фэйкамі, ствараць імітацыю актыўнасьці. Інфармацыйная стужка ў facebook альбо Вконтакте замяняе рэальнасьць. Таму многія мастакі думаюць: навошта рэзаць сябе, калі можна намаляваць у фоташопе? Але асабіста для мяне акцыянізм якраз палягае ў сумленнасьці.

— Ці можаш назваць мастакоў, якія для цябе асабіста зьяўляюцца прыкладамі?  

М. Г.: Гэта складаны момант. Сярод акцыяністаў такіх няма. Мне вельмі не падабаецца расейская сытуацыя, але мы яе больш ведаем. Не падабаецца таму, што гэта якраз тыя самыя мыльныя бурбалкі. А што адбываецца ў Эўропе, я дрэнна ведаю, амаль не магу ўзгадаць моцных індывідуальных твораў. Праца з публічнай прасторай нагадвае арганізацыю масавых мерапрыемстваў.

Рух «Occupy» ў мяне асабіста выклікае шмат пытаньняў. Я чытаў інтэрвію з актывістамі, якія былі запрошаныя Артурам Жміеўскім на Бэрлінале. У іх спыталі, ці зьявіліся ў іх кантакты з мастакамі, удзельнікамі Бэрлінале? Яны адказалі, што не. І я разумею, чаму. Таму што для многіх мастакоў важным ёсьць вынік, а для актывістаў — працэс. У іх пытаюцца: маўляў, што вы зрабілі? «Мы акупавалі Deutsche Bank, хадзілі з плякатамі», — то бок перашкаджалі працаваць банкірам. Для мяне гэта абсалютна бессэнсоўны спосаб пратэставай барацьбы… Мне вось казалі, што кубікі ў Бэрліне не пракацілі б.

Але гэта якраз і ёсьць праца зь месцам. Дзесьці трэба прасьпяваць у храме, а дзесьці — кубікі насіць.

У Бэрліне я б рабіў іншыя рэчы. У Варшаве, напрыклад, дзе востра стаіць пытаньне нэанацыстаў, я рабіў акцыю «Я — не габрэй», і яна спрацавала. У нас увесь час кажуць, што беларускае мастацтва другаснае, што нашыя мастакі ня робяць нічога новага. Але мне цікава — хто-небудзь зь беларускіх крытыкаў у стане адчуць новую зьяву? Ці толькі ўмеюць убудоўваць і ацэньваць па ўжо вызначаных прыкметах? На «Радыюсе нуля», напрыклад, у кожнай анатацыі пра мастака было сказана, што ён выдатна ўпісваецца ў сусьветны кантэкст і мае сусьветнае прызнаньне, — гэта як ярлычок, знак якасьці.

Пачакайце, ён можа зусім нікуды ня ўпісвацца й раптам зрабіць магутную рэч!

Напрыклад, Алесь Пушкін — складана сказаць, як ягоная творчасьць у цэлым упісваецца ў сусьветны кантэкст сучаснага мастацтва. Але ён зрабіў два творы: бел-чырвона-белае палатно й «Падарунак П.». Калі казаць пра творы, якія вызначаюць час, гэтага дастаткова.

0-(3)

Экспазыцыя праекту «Радыюс нуля. Анталёгія арт-нулявых», на заднем пляне — «Норка» Міхаіла Гуліна / 2012

— А як у прынцыпе нарадзілася ідэя тваёй сэрыі «Я — не…»?

М. Г.: Я вяртаўся з Прагі, ехаў у цягніку з адным чалавекам. Гэта быў чэскі бізнэсмэн, у якога нейкі бізнэс у Беларусі. І я зразумеў, што я баюся зь ім размаўляць. Мяне вельмі насьцярожыла, што ён быў вельмі гаваркі, увесь час на палітыку пераходзіў. І я зразумеў сваю фобію, і галоўнае, што мне стала відавочна: такога пытаньня, як у мяне да гэтага спадарожніка, — што гэта можа быць падсадны пасажыр, — не павінна ўзьнікаць у свабоднага чалавека ў свабоднай краіне. Так нарадзілася ідэя «Я — не кадэбэшнік». Але пачаў я зь «Я — не партызан» («Ich bin kein Partisan»). Для мяне гэта было важнае адмаўленьне.

Гэта права на горад, права ня жыць у падпольлі.

Я ведаю, што нашая прагрэсіўная арт-супольнасьць у 1980–1990-я жыла так, і думаю, што нават цяпер мы знаходзімся ў своеасаблівым падпольлі. Я дагэтуль, напрыклад, не магу выставіцца на іншых арт-пляцоўках, акрамя Галерэі «Ў». Мне кажуць: ідзі ў Музэй сучаснага мастацтва. Але я ведаю, што будуць праблемы. Па сутнасьці, Галерэя «Ў» становіцца для такіх, як я, адзіным месцам. Гэта мая зона. Менавіта таму мне важныя выхады ў горад: я не хачу сябе заціскаць у пэўныя рамкі. Вось і пачаў зь «Я — не партызан». З гэтай таблічкай басанож зь сінякамі на твары я прайшоўся па Кастрычніцкай плошчы й далей праз увесь праспэкт да Плошчы Незалежнасьці. Тады ў галерэі было адкрыцьцё нейкай выставы, і для ўсіх была інтрыга — вярнуся я ці не. Тады я вярнуўся, і ніхто падчас маёй акцыі да мяне нават не падыйшоў.

— Ты працаваў у розных гарадах, з рознымі прасторамі. Якую адметнасьць нашага гораду ты б адзначыў?

М. Г.: Не скажу, напэўна, нічога новага, гэтую асаблівасьць нашага гораду многія адзначаюць, але — чыста й стэрыльна. Толькі ён, блядзь, ня мой! Маю на ўвазе, што фармальна як быццам усё можна, як быццам у кожнага ёсьць права на горад. Гэта значыць — як быццам не забаронена. Але на практыцы ўсе разумеюць, што гэта ня так. Мая акцыя «Пэрсанальны манумэнт» якраз добра паказала, што, напрыклад, хадзіць на Кастрычніцкую з кубікамі нельга, нават калі гэта нідзе не прапісана.

Ну тады забараніце афіцыйна, каб усе ведалі! Давайце прапішам, што туды хадзіць нельга, на роварах больш за трох не зьбірацца.

Мне тады сказалі, што я загадзя ведаў, чым гэта ўсё скончыцца. Але я магу сказаць на падставе свайго папярэдняга досьведу, што скончыцца магло й па-іншаму. Напрыклад, калі я насіў па горадзе сваю «Норку», ніхто не падыйшоў ні разу… Так, вядома, можна было папрасіць дазволу. Але мы ведаем, што 99,9% атрымліваюць адмову, прычым неабгрунтаваную, але на ўзроўні: «А навошта? А мы не зразумелі!» Нядаўна я прапанаваў на конкурс «Малевіч. Сьвет формы», які ладзіўся Цэнтрам «Ідэя» сумесна з Музэем сучаснага мастацтва, пэрформанс і акцыю. Адмовілі. Чаму? Як мне патлумачылі, проста ніхто не прагаласаваў. Навошта? Жывапіс павесілі, і ўсё нармальна. Навошта нейкая акцыя, пэрформанс? Тым больш «акцыя» наогул гучыць падазрона.

То бок у нас у краіне мастак павінен асьцярожна казаць, што, напрыклад, займаецца акцыянізмам, таму што гэта адразу будзе ўспрынята двухсэнсоўна.

— Тым ня менш ты зьбіраесься й далей працаваць з публічнай прасторай?

М. Г.: Так. Тое, што я зараз агучыў, — хутчэй, мая рэфлексія з нагоды гэтага досьведу. Таму што, па сутнасьці, гэта мой першы досьвед працы менавіта ў інстытуцыянальным праекце, і гэта мяне зьбіла. Таму што дагэтуль усе свае акцыі я рабіў сам і проста выкладваў на YouTube. Цяпер я зразумеў, што значыць рабіць інстытуцыянальны праект. У Клайпедзе (акцыя «Выхад да мора», літоўская частка праекту «Going public» 2012), напрыклад, адпаў праект з графіці, які я прапаноўваў. І мне гэта абгрунтавалі: нейкія анархісцкія праявы, спрэчныя моманты ў такіх праектах лепш не закранаць. Гэта павінен быць такі зручны зрэз для ўсіх бакоў. І ў прынцыпе я гэта разумею.

Зараз хачу паспрабаваць рабіць клясычны стрыт-арт. Не ўпрыгожваньнем займацца, як у нас гэта любяць. Маю на ўвазе, калі маладыя людзі ідуць у ЖЭС і просяць дазволу расьпісаць трансфарматарскую будку. Гэта для мяне немагчыма! Стрыт-арт — пратэставая рэч. Я хачу паставіць ініцыялы — і я іх стаўлю, напрыклад. Ці наклеіць сваю карцінку там, дзе гэта нельга, пажадана менавіта там, дзе нельга гэта зрабіць. Гэта ж самы кайф! Які ЖЭС?

Міхаіл Гулін / «Пэрсанальны манумэнт» 2012

Міхаіл Гулін, Антаніна Слабодчыкава / акцыя «Перайменаваньне вуліцы» 2005

Але гэта не азначае, што мяне цікавіць толькі пратэставае мастацтва. Я стараюся не факусавацца толькі на гэтым. Мне падабаецца момант нечаканасьці, як, напрыклад, з той жа «Норкай», калі ну не атрымоўвалася, то бок мы насілі гэтую норку — і нічога не адбывалася. Нават самага банальнага — канфлікту зь міліцыяй. І раптам гэтая жанчына, якая залезла ўсярэдзіну й пачала распавядаць пра сваё жыцьцё. І ўсё склалася, і ня трэба было ніякага канфлікту…

Я вось зараз думаю, што мы тады з гэтымі кубікамі былі на плошчы Калініна, на Коласа, на Незалежнасьці й у прынцыпе маглі б сыйсьці. І ці трэба было ісьці на Кастрычніцкую? Цяпер я разумею, што для інстытуцыйнага праекту, можа, і ня трэба было, але для ўнутранага адчуваньня мастака — так. Таму што толькі тады выбудоўваецца лінія. Як бяз гэтага фінальнага акорду? Хаця гэта не была такая акцыя ў чыстым выглядзе. Я імкнуўся ў прынцыпе нават у гэтым праекце выкарыстоўваць свае плянавыя рэчы, таму што пасьля «Норкі» зразумеў, што асаблівасьць майго акцыянізму — пераносныя аб’екты. Таму й узьніклі гэтыя кубы… То бок я не за дэкаратыўнае мастацтва й не за чыстую камунікатыўнасьць.

Я за моманты канфлікту з асяродзьдзем, за сутыкненьне з гледачом.
Міхаіл Гулін / «Пэрсанальны манумэнт» 2012

Міхаіл Гулін / «НАТЕ ВАМ» 2013

— У гэтым пляне Беларусь — проста знаходка для мастака!

М. Г.: Так, абсалютна згодны. Тут ёсьць «матэрыял», зь якім можна працаваць, і гэта цікава. Адзінае — трэба атрымаць унутраны адказ, навошта й ці трэба рызыкаваць? Акцыянізм сам па сабе мае пэўную накіраванасьць на радыкальны жэст. У кожнага акцыяніста ёсьць гэткі момант: вось я такое зараз зраблю! Але галоўнае — шукаць праўду, а ня проста зрабіць нешта гучнае. І ў Беларусі, паколькі гераізм тут не ў пашане, гэтае месца вакантнае.

Мы ня хутка, як мне здаецца, пабачым беларускага акцыяніста.

Гутарыла Таня Арцімовіч, кастрычнік 2013

[1] У 2005 годзе Міхаіл Гулін разам з Антанінай Слабодчыкавай (арт-група «1 + 1 = 1») зладзілі акцыю «Перайменаваньне вуліцы». З дапамогай падрыхтаванага дома кардоннага трафарэту мастакі нанесьлі слова «Рычы» на сьцяну з надпісам «Вул. Гая». Такім чынам, вуліца, названая імем савецкага военачальніка пэрыяду Грамадзянскай вайны Гая Дзьмітрыевіча Гая (1887–1937), была перайменаваная ў гонар брытанскага кінарэжысэра Гая Рычы.

[2] Маецца на ўвазе пэрформанс беларускага мастака-акцыяніста Алеся Пушкіна «Падарунак П.» (ліпень 1999 году).

Фатаграфіі © Міхаіл Гулін

Меркаванні аўтараў не заўсёды супадаюць з пазіцыяй рэдакцыі. Калі вы заўважылі памылкі, калі ласка, пішыце нам.


  1. активист:

    отказаться от политического содержания — ну и какой это акционизм? У нас разучились идти до конца, все на уровне обозначить, раскрутиться, попиариться. Скучно!

  2. man:

    дорогой активист, варыте боршч, будет весела!

Leave a Reply to активист


pARTisan©, 2012-2024. Дызайн: Vera Reshto. Web development by Kasten Technology