«БУЛЁН»: МЕЖАЎ НЯМА

pARTisan #26’2014

Мастацкія акцыі тбіліскай арт-групы «Булён», якая існуе зь 2008 году (удзельнікі: Teimuraz Kartlelishvili, Vladimer Khartishvili, Ekaterina Ketsbaia, Konstantine Kitiashvili, Zurab Kikvadze, Natalia Vatsadze), адбываюцца пераважна ў грамадзкай сфэры.

Адзін з улюбёных іхных фарматаў — прыватныя кватэры (што нагадвае пра ролю ў часы Савецкага Саюзу «кватэрнікаў» — часта адзінай прасторы для грамадзкай неафіцыйнай дыскусіі альбо выставы).

Удзельнікі «Булёну» ладзілі свае акцыі ў Тбілісі, выстаўляліся ў Армэніі, Польшчы, Нямеччыне. А іхная праца «Рэлігійная аэробіка» экспанавалася ў грузінскім павільёне «Камікадзэ лоджыі» на леташняй Вэнэцыянскай біенале. Пару гадоў таму яны пасябравалі зь беларускімі мастакамі Аляксеем Лунёвым, Сяргеем Шабохіным і куратаркай Валянцінай Кісялёвай. Так зьявілася ідэя аднойчы прыехаць у Беларусь і зладзіць акцыю тут. Што з гэтага можа атрымацца? Ці знаходзяць гледача для contemporary art мастакі ў Грузіі й адкуль зьявілася такая цікаўнасьць менавіта да публічнае прасторы, расказвае НАТАША ВАТСАДЗЭ.

boulion (2)

«Apartment # 3» / 2009

— Адкуль бярэ пачатак «Булён»?

Наташа Ватсадзэ: Гэта самае цяжкое пытаньне, якое нам задаюць, таму што мы самі не разумеем, як гэта адбылося. Пэўны час я вучылася ў Маскве, дзе жыла ў Каці, зараз яна ўдзельніца нашай групы. Потым я вярнулася ў Тбілісі, арганізавала выставу ў Армэніі й павезла туды працы Каці й яшчэ некалькіх мастакоў. Пасьля гэтага ўжо ў Тбілісі я сыйшлася з групай маладых мастакоў, якія ведалі, што я тэарэтык (у 2008 годзе дзеля выставы «Кархаізм» яны папрасілі мяне напісаць канцэпцыю). Іхная майстэрня знаходзілася ў памяшканьні былога заводу, дзе калісьці вырабляліся дэталі для зброі. Зураеў на продаж рабіў з гэтых дэталяў дзіцячыя цацкі. Мне вельмі спадабаліся гэтыя працы, і я прапанавала рабіць мастацкі праект. Гэта быў 2008 год, і ў гэты час я задумалася пра тое, чым для мяне быў Савецкі Саюз.

У выніку прыйшла да высновы, што для мяне гэта было толькі дзяцінства — з цукеркамі, абаранкамі, марозівам, кінатэатрамі, дзе мы глядзелі індыйскія фільмы, — і больш нічога.

Так мы пачалі рабіць гэтыя лялькі дзеля выставы. Паралельна я пачала думаць пра іншы праект — пра Маці Грузіі. Як вядома, самы знакаміты плякат часоў Вялікай Айчыннай вайны — «Радзіма-маці кліча!» — намаляваў грузінскі мастак Іраклі Таідзэ. Калі вайна скончылася, па ўсім Саюзе пачалі ўзводзіць помнікі гэтым маці. Я хацела прааналізаваць гэта. З аднаго боку, гэта маці, зь іншага — нейкая ідэалізаваная жанчына. То бок было шмат пытаньняў, зьвязаных з гендэрам, з сучасным стаўленьнем да жанчыны й г. д. Над гэтым праектам працавалі Кока, мой будучы муж, і Вася. Так атрымалася зрабіць дзьве выставы, у выніку якіх гэтыя дзьве групы мастакоў аб’ядналіся — і атрымаўся «Булён».

Першым праектам ужо супольнай нашай групы была кватэрная выстава «Koka Banaobs (Koka takes shower). Apartment # 1». Акурат у гэты час я пісала дысэртацыю пра 1980-я, той пэрыяд, калі ў савецкім мастацтве адбыліся рэзкія зьмены. Я ведала пра кватэрныя выставы, якія былі папулярныя тады ў Грузіі, і мне стала цікава, як гэта працуе сёньня. На постсавецкім прасьцягу мы дагэтуль не разумеем, што такое паблік-арт і што такое прастора для людзей. Раней у СССР гэтая прастора выкарыстоўвалася для агітацыі, яна не была нашай. Пасьля распаду Савецкага Саюзу прайшло 23 гады, але нічога не зьмянілася.

Гэтая прастора дасюль ня нашая. Яна альбо прыватызаваная, альбо хтосьці выкарыстоўвае яе замест нас. Няма ўсьведамленьня, што гэта нашая прастора, у якой кожны можа быць вольным.

Мы ў групе задумаліся пра мяжу паміж публічнай і прыватнай прасторай: у якой зь іх мы пачуваемся больш свабоднымі? І прыйшлі да высновы, што ў прыватнай. Гэта, дарэчы, адна з прычынаў узьнікненьня фэномэну кватэрных выставаў у савецкія часы. Зразумела, былі й іншыя прычыны. Не сакрэт, што кватэрныя выставы рэгуляваліся КДБ — там ведалі пра гэтыя выставы. І гэта было выгадна, таму што праз гэтыя кватэрнікі мастакі знаходзіліся ў такіх маленькіх адасобленых групах, гэта значыць не аб’ядноўваліся ў вялікае кам’юніці. Іх было лёгка кантраляваць. Калі б улады забаранілі гэтыя выставы, магла адбыцца бульдозэрная выстава, напрыклад, а гэта ім было ня трэба. Але гэтыя выставы ўсё адно былі не для ўсіх: на іх прыходзілі па запрашэньнях, па знаёмстве.

Іншы падыход быў і да самой кватэры: яна выкарыстоўвалася як прастора, у якой нешта выстаўлялася. А мы ўзялі кватэрную прастору як канцэпцыю. Гэта зьвязана яшчэ й з тым, што ў нас няма інстытуцыяў, якія б падтрымлівалі мастакоў, галерэйнай палітыкі.

Урад не ўспрымае нас сур’ёзна. Але для нас гэта й добра: яны не разумеюць, што мастацтва можа быць сілай, якая ўплывае на палітычны ляндшафт.
boulion (7)

«Apartment # 5» / 2010

— Ці можна тады сказаць, што канцэпцыяй «Булёну» ёсьць выяўленьне мяжы паміж прыватным і публічным?

Н. В.: Для сябе мы ўжо адказалі на гэтае пытаньне: межаў няма. Таму й ёсьць булён.

Мы ўзялі гэтыя словы ў Бадрыяра, які сказаў пра тое, што сёньня палітыкі асобна не існуе. Палітыка — гэта спорт, гэта мастацтва, кулінарыя. Усё, што нас атачае, ёсьць палітыкай. Тое ж самае мастацтва.

І такая канцэпцыя блізкая нам, таму што ў нас няма аднаго аўтара. Мы ўшасьцёх працуем у групе, і, сапраўды, ідэя можа зьявіцца ў мяне, але напрыканцы ўжо не зразумела, чыя гэта праца. Яна ня мае аўтара, усё зьмешваецца. Такім чынам, няма мяжы паміж мастацтвам і жыцьцём. Мне падабаецца, калі людзі прыходзяць на нашую выставу й не разумеюць, што гэта такое: гэта праца ці мы проста ямо булён? Ці, напрыклад, у нас была такая праца «Birthday», прысьвечаная Маці Грузіі. Мы вынесьлі на вуліцу стол, селі й пілі, як быццам гэта звычайнае грузінскае застольле.

— Ці лёгка знайсьці ў Грузіі гледача для сучаснага мастацтва? Як рэагуе публіка на вашыя працы?

Н. В.: Асаблівасьцю нашых праектаў ёсьць тое, што гледачы ў прынцыпе зьяўляюцца часткаю нашых працаў. Паміж публікай і нашым мастацтвам таксама няма межаў. Глядач не разумее, ці ён бачыць працу, ці сам апынаецца ў ёй. У прынцыпе, у нас ніколі не ўзьнікала праблемаў, людзі ахвотна ішлі насустрач, калі мы ім прапаноўвалі паўдзельнічаць. Магчыма, яны да канца не разумелі працу, але ў любым выпадку ў іх была свая інтэрпрэтацыя. Для нас не самае галоўнае, каб счытвалі толькі нашую канцэпцыю. Хай узьнікае шмат разнастайных думак, тады праца становіцца больш шматграннай.

— У савецкія часы ў Грузіі, як і ў іншых рэспубліках, авангарднае мастацтва было неафіцыйным, андэрграўндным. Дагэтуль многія фэномэны, імёны не дасьледаваныя. Калі вы пачыналі, думалі пра тое, што так ці інакш працягваеце традыцыю, якая ўжо існуе? Альбо было адчуваньне «з нуля»?

Н. В.: Я мастацтвазнаўца, таму добра ведала пра тыя працэсы, якія адбываліся ў андэрграўндным мастацтве ў 1970-я і пазьней. Была, напрыклад, такая грузінская група «Канцэптуальная абстракцыя», альбо былі мастакі, якія працавалі ў кірунку італьянскага трансавангарду, нямецкага нэаэкспрэсіянізму. Мы пра іх ведалі. Кагосьці я нават ведала асабіста. Але тое, што мы пачалі рабіць, па сутнасьці было рухам усьляпую, таму што мы працуем ужо зусім інакш. Так, мастакі тады аб’ядноўваліся ў групы, але ўсё адно захоўвалі сваю індывідуальнасьць: «Гэта мая праца». А мы — наадварот. Таксама ў іх не было такога падыходу да кватэрнай прасторы як да канцэптуальнага праекту.

Нашае мастацтва таксама можна залічыць да сытуацыйнага: мы ствараем сытуацыю й таму ня ведаем, як праца будзе разьвівацца далей. Мы ня ставім кропку, тым больш у нашай працы ўдзельнічаюць гледачы, і яны могуць перавесьці яе ў зусім іншае рэчышча. Нам гэта падабаецца.

boulion (6)

арт-групa «Булён»

— А ці дапамагло гэтае веданьне бэкграўнду ўсьвядоміць тое, што вы робіце менавіта мастацтва?

Н. В.: Напэўна, так. Спачатку, вядома, было страшна. Калі мы, напрыклад, рабілі «Koka Banaobs (Koka takes shower). Apartment #1», вельмі перажывалі. Але ў той жа час разумелі, што шмат працавалі над гэтым і нам падабаецца тое, што атрымалася. У выніку спадабалася й публіцы. Нам было важна, што прыйшлі ня толькі тыя людзі, якія стала ходзяць на выставы, але было шмат новых людзей.

— А калі вы ўпершыню паказаліся ў Эўропе, ці ацэньвалі тое месца, якое займаеце, у глябальным арт-кантэксьце? Ці паўплывала гэта на далейшыя працы?

Н. В.: Першая выстава за мяжой была ў Армэніі. Мы перажывалі, але адчувалі, што гэта добрая праца. Была канфэрэнцыя куратараў, таму было шмат крытыкаў, тэарэтыкаў, якія таксама высока ацанілі працу. Публіцы спадабалася, нават калі людзі не разумелі да канца, яны ўлучаліся, і гэта было добра.

Але быў іншы праект, у якім мы з самага пачатку не былі ўпэўненыя. Гэта было ў 2011 годзе. У Беластоку плянаваўся праект, на які нас запрасілі. У нас зьявілася ідэя зрабіць працу, зьвязаную з рэлігіяй, але ня ўсе ўдзельнікі групы былі згодныя, таму што тэма вельмі вострая. Надыйшоў дэдлайн, і мы ўсё ж вырашылі рабіць гэты праект. Так нарадзілася «Рэлігійная аэробіка». Менавіта гэтую працу мы паказвалі летась на Вэнэцыянскай біенале. І цяпер нам здаецца, што гэта адна з самых сур’ёзных нашых працаў.

— А як яна прагучала на біенале?

Н. В.: Мы самі не чакалі, што нам удасца так патрапіць у кропку. Якраз напярэдадні, у траўні, у цэнтры Тбілісі выйшла дэманстрацыя супраць гамафобіі ў Грузіі. Мясцовыя рэлігіёзьнікі проста накінуліся на дэманстрантаў, і калі б не было паліцыі, іх бы проста забілі. Калі мы паказвалі «Рэлігійную аэробіку» ў Вэнэцыі, разумелі, што яна вельмі актуальная й добра выяўляе «кантэкст» нашай краіны. Але ў той жа час гэты кантэкст блізкі й іншым постсавецкім краінам: такая ж нецярпімасьць цяпер і, напрыклад, у Расеі. Пачалося гэта яшчэ раней, можна прыгадаць выставу «Асьцярожна, рэлігія!» у Маскве ў 2003 годзе альбо сытуацыю з «Pussy Riot». У Польшчы, мы ведаем, востра стаіць пытаньне з рэлігіяй. Гэтая ж праблема актуальная й для арабскіх краінаў. Значыць, сытуацыя знаходзіцца на нейкім піку, людзі не разумеюць, што яны робяць, што адбываецца.

Магчыма, для жыхароў Заходняй Эўропы гэта ня так актуальна, але ў «Рэлігійнай аэробіцы» можна было ўбачыць і іншыя сэнсы, гэта зноў жа булён. Напрыклад, рэлігія як спорт, а спорт — гэта палітыка.
«Рэлігійная аэробіка»

«Рэлігійная аэробіка» / 2011

— А як атрымалася, што група маладых мастакоў трапіла ў нацыянальны павільён на біенале?

Н. В.: Сёлета ў нас зьмяніўся ўрад, у нас новы міністар культуры, у якога ў групе працуе Марына Мізандары, якая добра разьбіраецца ў сучасным мастацтве. Быў зроблены opencall куратарскіх заявак, у якім выйграў праект польскай куратаркі Яяны Варша. Яна да гэтага рабіла ў Грузіі два праекты, таму добра ведае наш кантэкст. Яяна прапанавала нам паказаць «Рэлігійную аэробіку», і мы, вядома, пагадзіліся.

Грузінскі павільён у цэлым, мне здаецца, атрымаўся. Тэмай была Грузія за апошнія 20 гадоў. Пасьля распаду СССР у Грузіі пачаўся хаос, і ў архітэктуры ў тым ліку. Людзі, каб пашырыць свае кватэры, пачалі рабіць прыбудовы, але гэта былі такія самаробныя канструкцыі, якія ў кожны момант маглі абрынуцца. Таму ў Вэнэцыі таксама быў пабудаваны падобны павільён, і праект называўся «Камікадзэ Лёджыя» (аўтар лёджыі — Гіа Сумбадзэ). Гэта была кватэра, дзе стаяў тэлевізар, па якім і паказвалі наш пэрформанс. Некалькі разоў мы паказвалі працу жыўцом. Некаторыя гледачы нават далучаліся да нашай аэробікі.

boulion (5)

«The weight lifters» / 2009-11

— Як прыйшла ідэя зрабіць праект «The weight lifters», прысьвечаны праблемам Эўразьвязу?

Н. В.: Мы толькі пачыналі як група, і нас ніхто ня ведаў. Мае сябры з Армэніі даслалі інфармацыю пра тое, што будзе выстава «Эўрарамонт», і прапанавалі падаць заяўку. Мы падумалі: «А што мы можам зрабіць?» І Тэмо сказаў: «А давайце проста падымем штангу». Гэтая ідэя ўсім спадабалася, мы пайшлі да прафэсійных трэнэраў, якія рыхтуюць грузінскіх чэмпіёнаў-штангістаў, і папрасілі іх з намі пазаймацца. Яны пагадзіліся, нават бяз грошай. У нас былі тры прафэсійныя трэнэры, мы займаліся нароўні з усімі тры разы на тыдзень. Мы з Кацяй былі адзінымі жанчынамі-штангістамі ў Грузіі.

Як нам патлумачылі, чалавек можа падымаць больш за сваю вагу, калі ведае тэхніку, і мы пачалі вывучаць гэтую тэхніку, якая аказалася складанай. Потым мы так прызвычаіліся, што кожную раніцу я пачынала са штангі. Праца стала часткай жыцьця, і мне гэта вельмі падабалася: гэта таксама булён. Канцэпцыя ж нашай працы палягала ў тым, каб за кароткі тэрмін падняць штангу. Мы хацелі праверыць, ці магчыма, калі ў цябе ёсьць моцнае жаданьне, стымул, хутка стаць прафэсіяналам? Аказалася — не. Так, я падняла 33 кіляграмы, хаця спачатку нават штангу бяз дыскаў не магла падняць. Але прафэсіяналам я ня стала.

Мы задаліся пытаньнем: наколькі гэта слушна, што ЭЗ ставіць перад намі й іншымі постсавецкімі краінамі адзіныя патрабаваньні, стандарты? Мы ж вельмі адрозьніваемся адно ад аднаго: розныя культуры, узроўні жыцьця й г. д. Таму што нават штанга, — калі ты ня вучысься зь дзяцінства, калі ў цябе няма таленту, здароўя, — гэта немагчыма.

Напрыклад, у Тамо былі праблемы са зрокам: ён ня мог браць штангу. Але гэта не азначае, што хтосьці лепшы ці горшы. У фінале мы паказвалі такі пэрформанс: у тры заходы, як гэта й належыць, падымалі штангу. Запрасілі нашых трэнэраў. Яны, магчыма, не да канца зразумелі нашую ідэю, але ім спадабалася. Яны ж таксама па сутнасьці сталі часткаю нашай працы. Мы потым хадзілі на сапраўдныя спаборніцтвы штангістаў, адкрылі для сябе, што для іх штанга — ня проста мэтал. Напрыклад, нельга пераступіць штангу, гэта лічыцца дрэнным жэстам. Для іх гэты мэтал асаблівы.

boulion (1)

«The weight lifters» / 2009-11

— Я ведаю, што ў вас зьявілася ідэя зрабіць праект, зьвязаны зь Беларусьсю. Што гэта за праект?

Н. В.: Так. Справа ў тым, што часам я працую турыстычным гідам, некалькі разоў вяла групы маладых беларусаў і была вельмі зьдзіўленая, калі даведалася, што частка зь іх ня ведае беларускай мовы. Потым у Кракаве пазнаёмілася зь беларускім мастаком Аляксеем Лунёвым і запыталася пра мову. Аляксей сказаў, што гэта праўда.

Тады я падумала, чаму б нам, «Булёну», ня вывучыць беларускую мову, не прыехаць у Беларусь і не зрабіць прэзэнтацыю на беларускай мове?

Для грузінаў мова — сьвятое, і, нягледзячы на тое, што Грузія — маленькая краіна, яна ўсяляк старалася захаваць свае мову, культуру, веру. Некалькі разоў яшчэ пры СССР Расея спрабавала прыбраць грузінскую мову са школаў, але былі страйкі, таму нам удалося абараніць яе. Для мяне асабіста гэта важна, гэта частка мяне, і калі мы страцім мову, страцім саміх сябе.

Нашыя беларускія сябры ўжо прывезьлі кнігі для вывучэньня беларускай мовы. Пакуль гэты працэс адкладаецца, але я думаю, такі праект мы зробім абавязкова.

Спецыяльна для pARTisan. Пераклад з расейскай мовы.

Да 27 траўня відэа перформансы «The weight lifters» і «Рэлігійная аэробіка» можна пабачыць у Галерэі «Ў» у межах праекта «OFFSIDE»

Фатаграфіі © groupbouillon.blogspot.com

Меркаванні аўтараў не заўсёды супадаюць з пазіцыяй рэдакцыі. Калі вы заўважылі памылкі, калі ласка, пішыце нам.


Leave a Reply


pARTisan©, 2012-2024. Дызайн: Vera Reshto. Web development by Kasten Technology