pARTisan #31’2016

Гурт «Нэўра Дзюбэль» (першапачаткова «ЧеКа» — «Черепная Каробка», потым «Пуп земли», «Свежескошенное сено») паўстала ў 1989 годзе. Што гэтаму папярэднічала, і чаму — панк? Размова з лідарам гурта — Аляксандрам Кулінковічам (1972-2018).

 Аляксандар Кулінковіч: Я ня ведаю, чаму менавіта панк-рок, з таго часу, як я ў дзяцінстве паслухаў падобную музыку, у мяне й узьнікла жаданьне сьпяваць у сваім рок-гурце. Праз маю старэйшую сястру да мяне трапляла нейкая музыка, «AC / DC», напрыклад, ад якіх я тады быў у поўным захапленьні. Але галоўны пералом здарыўся тады, калі мы атрымалі кватэру ва Ўруччы й мая сястра жыла разам са сваім першым мужам з намі. Ён быў жудасным мэляманам, калекцыянаваў кружэлкі — «Beatles», «Led Zeppelin», напрыклад, — тады гэта было вельмі дарагое хобі. Мне забаранялася да гэтых кружэлак нават дакранацца, але, калі яго не было дома, я, вядома, употай даставаў іх, і жаданьне пісаць музыку выяўлялася з новай сілай.

Потым «заслона» адкрылася, зьявілася магчымасьць слухаць розныя гурты — піцерскі рок, заходнія калектывы, — а тыя, што трапляліся мне, былі такімі прыпанкованымі. А потым я ўбачыў на «Музычным рынгу» выступ Пятра Мамонава, і гэта сталася для мяне адкрыцьцём, я зразумеў, што хачу менавіта так. Таксама мне трапілася ў рукі касэта з запісамі групы «Dead Kennedys», такі панк-хардкор, мне гэты стыль жудасна спадабаўся. У выніку атрымаўся мікс цяжкага стылю «Dead Kennedys» і такой прыдуркаватасьці Мамонава.

Тады ж я прыдумаў сабе вобраз гэткага вар’яцкага злога блазна, які й стаўся маёй візытоўкай.

Сястра дапамагла мне й потым. У ейнага другога мужа, зь якім яны таксама жылі з намі, знайшліся інструмэнты, і мы зь ім стварылі гурт «ЧеКа». Запісалі спачатку пару песень і вырашылі, што — усё, будзем дзейнічаць. Потым, так атрымалася, ён сыйшоў, але пакінуў інструмэнты, і я пачаў зьбіраць калектыў.

— Гэта значыць, панк для вас — гэта, у першую чаргу, такое дзівацтва? Не грамадзянская пазыцыя (ёсьць прыклады такіх панк-гуртоў), не сацыяльны пратэст… Што для вас філязофія панка?

А. К.: Для мяне гэта ў першую чаргу эмоцыі, менавіта гэты стыль, з майго погляду, перадае ўсю шчырасьць таго, што адбываецца. Таго, што адбываецца ў галаве й у жыцьці. Рок — гэта наогул сумленная музыка, а панк-рок — гэта музыка аголенага нэрву. І мне гэта вельмі пасуе. Як і многія людзі, я зьлёгку вар’ят, тым больш, я так і застаўся максымалістам, нягледзячы на ўзрост. Падлеткавасьць зь мяне сыйшла не канчаткова, і агонь у задніцы яшчэ ня згас.

— Да гэтага часу ў Менску ўжо існавала моцная рок-тусоўка. Вы неяк перасякаліся?

А. К.: Ніяк. Тусоўка сапраўды была, але мы стаялі ўбаку, як і цяпер. Два гады гралі для сябе, запісвалі касэты, раздавалі іх. І так атрымалася, што, калі ў 1991 годзе адбыўся наш першы канцэрт, а ў нас тады яшчэ не было ўдарніка, мы гралі пад драм-машынку, сабралася публіка, якая ўжо ведала нашыя песьні. Выступ адбыўся ў ДК Трактарнага заводу, у кавярні ў падвальчыку, якая потым пераходзіла з рук у рукі. Так, потым у гэтым жа памяшканьні былі «Піва й сасіскі ў тоўстага Мо», а неўзабаве мы самі адкрылі там клюб, праўда, ніхто ня ведаў, што менавіта «Нэўра Дзюбэль» былі ягонымі ўладальнікамі. Гэта быў ракенрольный — менавіта так — клюб «Три поросенка». Тут за ганарар у скрыню піва адбыўся адзін зь першых выступаў «Ляпіса Трубяцкога», першы выступ «N.R.M.»… Карацей, піва й гарэлка ліліся тут ракой — гэта былі такія чумавыя 1990-я з усьмешкаю да вушэй.

— Атрымліваецца, вы зьявіліся, калі было ўжо «можна», гэта значыць праскочылі ўсю гэтую барацьбу з цэнзурай, пратэсты? 

А. К.: Так, мы не засьпелі гэты час. Калі распачыналі, ужо нікому не было справы да музыкі, гэта быў час поўнай анархіі, які працягнуўся да сярэдзіны 1990-х.

— Вы сказалі, што ў 1980-я праходзілі міма тусовак. Ці ўпісаліся ў іх у 1990-я?

А. К.: Тут трэба разумець, што такое была тусоўка й што такое «быць па-за». Цяпер, напрыклад, ёсьць нейкая глямурная тусоўка, якая ходзіць па дарагіх клюбах. І, вядома, я знаходжуся па-за гэтымі тусоўкамі, з пэўных прычынаў: гэта не маё. Не маё адзеньне, ня мой стыль, не мае грошы.

Я — рок-музыкант, і ў мяне ёсьць пэўны кірунак у жыцьці.

Тады ж не было нейкай вузкай плыні. Калі цяпер нашая краіна, грамадзтва — гэта шмат розных раўчукоў: хіпстэры, глямур, рок, — то тады гэта было адно возера. Быць па-за тусоўкай было складана, таму што яна была паўсюль — каля кожнага пад’езду, у кожным парку, у клюбах, якія ўзьнікалі й зьнікалі. І за гэтым ніхто не сачыў, і асабліва ніхто не турбаваўся. То бок гэта было вялікае тусовачнае возера, і быць па-за ім было нельга: альбо ты ў гэтым возеры, альбо на сушы, але там бы ты памёр. Таму я не магу сказаць, што мы былі па-за. Магчыма, троху ізгоямі, таму што секлі такі гаражны рок…

— Але ж у вас былі сумесныя праекты з тым жа Лявонам Вольскім, Аляксандрам Памідоравым, Алегам Хаменкам.

А. К.: Гэта было ўжо напрыканцы 1990-х. Да гэтага нейкіх асаблівых праектаў ніхто не рабіў. Панавала такая здаровая вясёлая анархія. Ніхто нікому не перашкаджаў, узьнікалі спантанныя фэсты, канцэрты. Зьяўляўся раптам нейкі чалавек, у якога, умоўна, знаёмы суседкі цешчы швагра працуе ў «Касмаполітэн», што знаходзіўся ў Доме Піянэраў каля Старажоўкі (зараз там Дом Масквы. — Заўв. рэд.). Гэта была такая адкрыта панкаўская тусьня, дзе пастаянна праводзіліся канцэрты. І, напрыклад, сустракаліся мы й пыталіся адзін у аднаго: «Што будзем рабіць у суботу?» — «Давай узлабнём!» — «Давай! Што мы маем?» — «16 літраў сьпірту». — «Давай назавем фэстываль “Рок чыстай гарэлкі”». Іншы чалавек зьявіўся й прапанаваў зрабіць канцэрт у Доме настаўніка. Гэта быў фэст у абарону музычных меншасьцяў. Залю тады разграмілі цалкам, таму гэта быў першы й апошні канцэрт там. І грошай асабліва для гэтага ня трэба было. Наколькі памятаю, разьлічваліся тады гарэлкай і півам.

Не было тады й такога паняцьця, як фармат. Зараз арганізуюць фэстываль пэўнага фармату, напрыклад, фолк—рок, а тады ўсё было ў кучы. Нават на радыёстанцыях. Таму можна было на адным канцэрце пачуць «Нэўра Дзюбэль» і «Тройцу», гэта значыць, калектыў, падобны да «Тройцы». Вясёлы быў час.

— Якія для вас былі знакавыя месцы тады?

А. К.: У пачатку 1990-х, вядома, гэта «Три поросенка», «Рэзэрвацыя», якая знаходзілася каля ўнівэрсаму «Рыга», таксама такая прыпанкованая ўстанова. У дварах каля цырку быў клюб «Sex Pistols». Складана, праўда, назваць гэта клюбам, хутчэй, вялікая заля зь вельмі змрочнай атмасфэрай, але народ там адрываўся, і было жудасна весела. Калі казаць пра тусовачныя месцы, безумоўна, гэта Панікоўка — мы туды хадзілі, як на працу. «Пінгвін» ужо адміраў, але гэтае месца было больш хіповае, потым яго занялі панкі. А Панікоўка была якраз нефарматная, гэта было месца сустрэчы ўсяго гораду. Потым — Дом масонаў. Яшчэ адно месца, знакавае асабіста для мяне, дзе зьбіралася менавіта маё кола, — гэта сквэр Янкі Купалы, каля скульптурных дзяўчат зь вянкамі. Мы называлі гэтае месца «на бабах»: пайшлі да бабаў, сустракаемся на бабах. Мабільных тады не было, але гадзіны ў чатыры можна было каго-небудзь сустрэць. Ня ведаю, ці зьбіраюцца там зараз…

Але цяпер іншы час, як я неаднаразова ўжо казаў, час гаджэтаў. Тады быў час вачэй — людзі глядзелі адно аднаму ў вочы, цяпер людзі глядзяць у тэлефоны.

— Ці не сумуеце вы па тых часах?

А. К.: Жалю няма, але гэта былі найшчасьлівейшыя часы. Не таму што я быў маладзейшы на 20 гадоў, хоць часта не было грошай, але тым ня менш, як я ўжо казаў, гэта быў час з усьмешкай на твары.

— Акрамя клюбаў і тусовачных месцаў, у 1990-я ў Менску было шмат оўпэн—эйраў — у парку Горкага, у парку Чалюскінцаў. Што гэта было? З пэрспэктывы сёньняшняга дня гэта падаецца неверагодным: зьбіраліся сотні нефармалаў, пілі піва, ляжалі на траве й задарма слухалі «Нэўра Дзюбэль», «Новае неба», «N.R.M.», «Ляпіс Трубяцкі» й іншыя музычныя легенды.

А. К.: Так, цяпер гэта складана сабе ўявіць. Нават калі ўспомніць вокладкі газэтаў тых часоў — пра што пісалі, якія былі карыкатуры, — наколькі ўсё зьмянілася. Гайкі заціснулі моцна й плаўна: там канцэрцік адмянілі, тут на канцэртах забаранілі танчыць… Дарэчы, гэта здарылася пасьля трагедыі на Нямізе ў 2001 годзе, калі ўлада канкрэтна занялася музыкай. Няміга — гэта трагічная падзея ў гісторыі Беларусі й трагічная падзея ў гісторыі рок-музыкі. Я вельмі ўважліва сачыў і абсалютна ўпэўнены, што менавіта трагедыя на Нямізе сталася пераломнай кропкай. Да гэтага рэгулярна праходзілі бясплатныя фэсты, людзі танчылі на канцэртах, але пасьля гэтага на канцэрты стала прыходзіць куча аховы, забаранілі публіцы ўставаць: чалавек ўздымаўся — ахоўнік яго усаджваў, ён яшчэ раз ўставаў — яго выводзілі. Нават на танцпляцах — людзі туліліся ў баках, і ім было забаронена скакаць. У нас сярэдзіны не бывае. Гэта было жахліва. Мы ж гурт досыць шалёны, нейкі спакойны калектыў мог і не заўважыць розьніцы. Мы ж панк-музыкі й прызвычаіліся граць пры публіцы, якая скача.

Таму нам стала страшэнна цяжка выступаць перад тымі, хто сядзіць і акуратна пасьля песьні пляскае ў далоні. А калі ахоўнікі выводзілі людзей, было вельмі непрыемна, хацелася скончыць канцэрт. Тады ж практычна цалкам спыніліся оўпэн—эйры. Я ж яшчэ памятаю, як «Нэўра Дзюбэль» іграў нават на сьвяце гораду перад натоўпам, і не было праблемаў, каб хтосьці кагосьці скалечыў. Потым гэта забылася, зацерлася, але гэтая асьцярожная й баязьлівая ўвага ўладаў да канцэртаў засталася. 

— Вы ўжо адсьвяткавалі сваё 26-годзьдзе. Як вам удалося выжыць і не стаміцца ад саміх сябе?

А. К.: Мы неаднаразова стамляліся, але былі абавязкі: вось гэты канцэрт адыграем — і гурт дакладна распадаецца. Мы паважалі сваю публіку і не маглі проста адмяніць выступ. Заўсёды вельмі шчыра гралі й граем сваю музыку й з пашанай ставімся да сваёй публікі. І нам адказвалі ўзаемнасьцю, напрыклад, чалавек кажа раптам:

«Ты ведаеш, было так блага, але вось паслухаў “Нэўра Дзюбэль” — і палягчэла». І думаеш пасьля гэтага: не, якое распадацца? Трэба граць!

— А якія канцэрты запомніліся?

А. К.: Я б адзначыў некалькі. Па-першае, наш першы выступ з жывым барабаншчыкам. Гэта было ў Магілёве на панк-фэсьце «Будзь спок» у Тэатры лялек. Усіх прыежджых музыкаў тады засялілі ў гатэль «Магілёў»: уявіце, два паверхі занята панк-музыкамі — з Украіны, з Расеі, Беларусі. Потым той самы «Рок у абарону музычных меншасьцяў» — гэта была грандыёзная падзея. Памятаю, як на выступе групы «Шабаш», дзе граў Валодзя Шаблінскі, праваліўся дах, і над заляй на руках павіс чалавек: ён спрабаваў пракрасьціся ў залю без квітка.

Далей, вельмі яркае ўражаньне — першы выхад на вялікую сцэну, пра якую я марыў зь дзяцінства, — Палац спорту. Я памятаю, як думаў, што вось калі-небудзь буду там выступаць, і гэта адбылося ў 1995 годзе, калі не памыляюся, на «Поп-ТБ», якія рабілі Паплаўская зь Ціхановічам. Гэта былі нашыя першыя прафэсійныя здымкі, і гэта быў першы і апошні раз, калі канцэрт пачаўся роўна па раскладзе — а 7-й гадзіне. Таму што — ня ведаю, чаму, — але ніколі да гэтага й пасьля канцэрты своечасова не пачыналіся… Хоць адзін раз было — мы выступалі ў невялікім клюбе й сказалі, што пачнем роўна ў 8:15. Ужо хадзілі па сцэне, над якой вісеў вялікі гадзіньнік, і публіка, якая сачыла за сэкунднай стрэлкай, пачала адлічваць: 6, 5, 4, 3, 2 — і мы далі першы акорд.

Зараз музыкі публіку моцна разбэсьцілі, у тым пляне, што чакаем, пакуль не набярэцца заля. І публіка гэта ведае, таму падцягваецца заўсёды са спазьненьнем на гадзіну, упэўненая, што іх пачакаюць. Часам гэта злуе неверагодна, але даводзіцца чакаць і выслухоўваць абвінавачаньні з боку больш пунктуальных людзей. Але што зрабіць: нам патрэбная поўная заля, нам трэба больш вачэй.

— Вы адны з рэкардсмэнаў па атрыманьні «Рок-кароны». Што для вас азначалі гэтыя ўзнагароды?

А. К.: Магчыма, абсалютныя рэкардсмэны: агулам мы атрымалі 12 карон. Зноў жа, калі не памыляюся, бо адмыслова ніхто й не лічыў. Першая «Рок-карона» для мяне была надзвычай важнай.

У прынцыпе, да 2001 году каранацыі былі вельмі важныя: атрымаць карону ў музычным асяродзьдзі было ганаровым і значным. Гэта як Нобэлеўская альбо Пулітцэраўская прэміі. Потым яна абясцэнілася, дэвальвавалася — сталі раздаваць усім, каму яшчэ не далі па сьпісе, і стаўленьне да гэтай узнагароды такое ж: маўляў, далі й далі. А тады за яе біліся, часам рэальна. І потым, першая карона была яшчэ важная, таму што яе ўручаў Уладзімер Мулявін. Калі ён зачытваў пераможцу, кінуў, маўляў, у нас супалі меркаваньні, — вядома, я быў у поўным захапленьні. У мяне здарылася істэрыка ў грымёрцы, пасьля мы пілі гарэлку з гэтай кароны. Усе музыкі віншавалі адзін аднаго. Цяпер такога няма. Тады выходзілі газеты, якія пісалі, хто што атрымаў, — гэта была падзея. Такі наш Оскар. 

— Вы кажаце дзіўныя для мяне рэчы: спачатку выступ на канцэрце, арганізаваным Паплаўскай і Ціхановічам, потым уручэньне «Рок-кароны» Мулявіным… Цяпер такое складана ўявіць.

А. К.: Больш за тое, мы сьпявалі з Мулявіным на адной сцэне. Тады на вяршыні ўсіх гіт-парадаў была наша песьня «Вологда», якую мы перасьпявалі. У 1997 годзе выйшаў альбом «Песьнярок», дзе з дазволу «Песьняроў» розныя гурты перасьпявалі іхныя песьні. Наша песьня вельмі спадабалася, і калі мы ўбачылі, што ёсьць і Мулявін, і Кашапараў, мы вырашылі сыграць яе на «Каранацыі». Папрасілі Кашапарава нам падсьпяваць, а Мулявін стаяў на сцэне й сьмяяўся, таму што мы зьмянілі танальнасьць і здавалася, што Кашапараў фальшывіць, хоць, зразумела, ён сьпяваў правільна. Гэта было крута.

— Атрымліваецца, у 1990-я падзелу на афіцыйную й незалежную сцэну не было?

А. К.: Не, усе былі неяк разам. Мы маглі сустрэцца з Ханком, напрыклад, папляскаць адзін аднаго па плячы, з Сашам Саладухам, Ярмоленкам. А цяпер усе разыйшліся. Чаму? Ня ведаю, час такі, потым у гэтую справу моцна ўмяшалася палітыка — калі зьявіліся «чорныя сьпісы», «правыя» й «няправыя». Зьніклі рок-перадачы, фэстывалі — гэта значыць тыя месцы, дзе людзі маглі перасякацца, мець зносіны, дзе можна было размаўляць пра сумесныя праекты.

А тады ўсе былі разам. Адзіныя, хто заўсёды моцна трымаліся адзін за аднаго, — гэта мэталісты. Калі нашая рок-тусоўка нагадвала такую банду дзяцей лейтэнанта Шміта, то яны былі заўсёды арганізаваныя.

— Вам сёньня ня сумна?

А. К.: Мне? Не! Часам раздражняюць усялякага кшталту забароны — у нас неяк палюбілі ўсе забараняць. Часам даходзіць да абсурду. Напрыклад, аднойчы нас запрасілі выступіць на піўным фэсьце ў Бабруйску, дык вось, там забаранілі прадаваць піва — і гэта на піўным фэсьце! У выніку ўсе былі п’яныя, таму што пранесьлі з сабой гарэлку. Замежныя госьці былі б у шоку: цяжка ўявіць сабе які-небудзь эўрапейскі музычны фэст бязь піва. А ў нас гэта сталася нейкай нормай ужо.

Але забарона — не панацэя! Як казаў Бакунін, натуральная анархія масаў — вось выйсьце. І, на жаль, вельмі часта гэтае выйсьце ў гарэлцы. На «піўных» фэстывалях, дзе няма піва, — асабліва. Тут ня ведаю, плакаць ці сьмяяцца. Калі людзям забараняюць нявінныя радасьці, тыпу паскакаць, выпіць піўка, — яны й прыходзяць да гэтага сумнага выйсьця. А шкада.

Адмыслова для pARTisan

Меркаванні аўтараў не заўсёды супадаюць з пазіцыяй рэдакцыі. Калі вы заўважылі памылкі, калі ласка, пішыце

Фатаграфіі з архіву Аляксандра Кулінковіча