З нагоды трэціх угодак кнігарні «ЛогвінаЎ» публікуем інтэрвію з заснавальнікам кнігарні, выдаўцом Ігарам Логвінавым. А таксама далучаемся да віншаваньняў і пажаданьняў доўгіх, плённых і натхнёных гадоў працы!

© pARTisan #19’2012

— Ігар, з самага пачатку выдавецтва «Логвінаў» зрабіла стаўку менавіта на беларускамоўную літаратуру. Чым абумоўлены такі выбар? Відавочна, што да гэтага часу беларускамоўная літаратура сябе не акупляе…

Ігар Логвінаў: Акурат у той момант я звольніўся з выдавецтва пры Эўрапейскім гуманітарным унівэрсытэце. Думаў, што рабіць далей, разумеючы, што ў прынцыпе ўмею толькі выдаваць кнігі. «Але дзе й якія?» — думаў я.

Раптам пазнаёміўся з маладым беларускім пісьменьнікам Зьмітром Вішнёвым і «Бум-Бам-Літам». Мяне вельмі заразіў драйв гэтых звар’яцелых літаратараў. Была алюзія на нейкае беларускае «срэбнае стагодзьдзе». Хацелася выдумляць якіясьці вар’яцкія, нікому непатрэбныя рэчы, каб гэта аб’ядноўвала вялікую колькасьць людзей і ўсім было добра.

Я не магу сказаць, што хварэў на беларускамоўную літаратуру. Я вырас у Беларускай Савецкай Сацыялістычнай рэспубліцы, у якой існаваў панятак «гарадзкой» і «негарадзкой» мовы. Беларуская мова была «негарадзкой». Ужо потым я зразумеў, што гэта было зьдзекам з культуры й што я сам стаў «прадуктам» гэтага генацыду. Таму галоўным імпульсам для зьяўленьня выдавецтва «Логвінаў» сталася адчуваньне энэрджайзэра, якім мяне заразілі «бум-бам-літаўцы».

— Ці лёгка было ў 2000 годзе распачаць у Менску свой выдавецкі праект?

І.Л.: Калі ёсьць той «драйв», пра які я казаў, то ня важна, зь якімі складанасьцямі сутыкаесься. Калі мы адкрываліся, не было ніякай фінансавай падтрымкі — толькі запал.

Я пачуваўся Міклуха-Маклаем, таму што даводзілася вучыцца на ўласным досьведзе, быць першаадкрывальнікам.

Працэдурна, напэўна, Беларусь — самая складаная краіна для адкрыцьця выдавецтва. Але вакол мяне ў той момант было шмат зацікаўленых у гэтым праекце людзей, гатовых падтрымаць ініцыятыву. Таму, на мой погляд, ён і атрымаўся.

— Ці існавала апроч «драйву» яшчэ й надзея на тое, што беларускамоўная літаратура можа стаць прыбытковай справай?

І.Л.: Выдавецтва — гэта ў прынцыпе камэрцыйны праект. Аднак тады для мяне тое быў найперш ня бізнэс, але аўтары, якія штосьці рабілі, — і гэта было цікава. А тое, што гэта можа прыносіць нейкія прыбыткі, было другарадным.

Зь іншага боку, якраз на пачатку «нулявых» у Беларусі працягвалася эпоха «вялікіх ілюзіяў». Уздымалася нацыянальная самасьвядомасьць, усё пераасэнсоўвалася, бурліла, і было адчуваньне, што менавіта цяпер усё зьменіцца. У выніку, як высьветлілася, нічога не атрымалася. Надыйшла эпоха «вялікіх расчараваньняў». Але на той момант на тых вялікіх чаканьнях паўстала вельмі шмат цікавых і, галоўнае, патрэбных беларускай культуры праектаў.

— Беларускай літаратуры вельмі складана прабівацца на расейскі ці заходнеэўрапейскі кніжныя рынкі. Аўтараў, у якіх гэта атрымалася, адзінкі. Гэта, напрыклад, Альгерд Бахарэвіч зь ягонай «Сарокай на шыбеніцы», паэзія Вольгі Гапеевай, Артур Клінаў з «Малой падарожнай кніжкай па Горадзе Сонца». У чым вы бачыце прычыну таго, што беларуская літаратура не запатрабаваная замежнымі чытачамі?

І.Л.: Адна з ключавых, на мой погляд, хваробаў нашай літаратуры — ейная замкнёнасьць на самой сабе. Гэта літаратура, якая ня можа вырабляць новага сэнсу. Беларускія аўтары зусім не ўлучаюцца — часам сьвядома — у агульнасусьветны кантэкст. Нельга ўвесь час калупацца ў сваёй «ранцы»: вось мы, беларусы, такія няшчасныя, зазналі культурны генацыд і г. д.

Як кажа Аляксандар Іваноў, дырэктар расейскага выдавецтва «Ad Marginem», літаратура — гэта гісторыя, якая чапляе людзей. У большасьці нашых аўтараў, як мне падаецца, якраз адсутнічае ўнутраная літаратурная патрэба рабіць гісторыі. Ёсьць жаданьне прэзэнтаваць сябе, працаваць на «нацыянальны праект», але няма ахвоты быць канвэртоўным і зразумелым іншым. У выніку яны сёньня адарваныя ад сьвету.

А сьвет зьмяніўся. Праблема нацыянальнасьці, напэўна, засталася толькі ў Беларусі. Беларускія літаратары, на мой погляд, так і засталіся ў той нацыянальнай сьвядомасьці, што зарадзілася на мяжы 1980–90-х.

Напрыклад, яны не разумеюць, што ўва ўсім сьвеце ўжо няма праблемы мовы, а ёсьць праблема рэпрадукаваньня сэнсаў. Калі я пачынаў працаваць, беларуская мова зьяўлялася важным пасылам. Таму што гэта зусім іншая мова, інакш арганізаваная.

Для мяне тады стала своеасаблівым адкрыцьцём, калі я даведаўся, што таго ж Хайдэгера ці К’еркегора вельмі лёгка перакладаць на беларускую мову, таму што супадаюць мысьленьне й структура моваў. На расейскую, напрыклад, нашмат цяжэй перакладаць немцаў: даводзіцца ісьці на кампрамісы. Атрымліваецца, што беларуская мова дае магчымасьць ствараць «мэсэдж», зразумелы для ўсіх эўрапейцаў.

Тады, у «нулявыя», было адчуваньне, што гэтае бурлівае пакаленьне разам з магчымасьцю мовы створыць нешта новае. Калі празь дзесяць гадоў нічога не атрымалася, прыйшло ня тое каб расчараваньне, але разуменьне, што выдавецтва «Логвінаў» ператварылася ў нейкі замарожаны ў сабе праект і невядома, колькі так будзе доўжыцца.

— Гэта праблема беларускай мовы, якая пакуль так і засталася масава не запатрабаванай у Беларусі, ці праблема зьместу нашай літаратуры?

І.Л.: Мяркую, гэта праблема замкнёнай тэрыторыі. З аднаго боку, нашыя аўтары выступаюць супраць усяго расейскага. Зь іншага — не жадаюць адпавядаць жорсткім патрабаваньням Эўропы, дзе трэба прыкладаць больш энэргіі й высілкаў. У нас адсутнічае асяродзьдзе, абсалютна няма канкурэнцыі. Беларускі літаратар не жыве за кошт ганарараў, адпаведна, для яго няма матывацыі. Наш кніжны рынак — гэта 1000 асобнікаў беларускай кніжкі, а эканоміку выдавецтва на гэтым не пабудуеш.

Больш выйгрышным варыянтам застаецца падтрымка малых літаратур. Такая эканоміка пасьпяхова працуе ўва ўсіх краінах, дзе любое малое выдавецтва атрымлівае да 70 адсоткаў датацыі ад дзяржавы на падтрымку нацыянальнай літаратуры. У Беларусі гэтага няма.

— Але дзяржаўным выдавецтвам, такім як «Мастацкая літаратура», напрыклад, дзяржава якраз дае такія датацыі на выпуск беларускамоўных кніг. Праўда, вас цікавяць розныя аўтары.

І.Л.: Дзяржава корміць сваю «дзяржаву», гэта натуральна. Нідзе ў сьвеце (можа, толькі ў Кітаі) не існуе дзяржаўных выдавецтваў, таму што гэта вельмі дорага й складана. Якая можа быць зацікаўленасьць у дзяржавы? Толькі падтрымка сваёй нацыянальнай культуры, дзеля чаго ствараюцца розныя праграмы, працуюць дзяржаўныя фонды.

Беларусь у гэтым пляне абмяркоўваць бессэнсоўна, таму што ў аснове культурнай палітыкі ляжыць ідэалягічны водападзел, калі галоўным прыярытэтам дзяржавы зьяўляецца не нацыянальнае, а інтарэсы прэзыдэнта, ураду, нейкіх асобных карпарацыяў.

Таму ў нас падтрымліваюцца нерэнтабэльныя дзяржаўныя выдавецтвы, якія выконваюць замовы на літаратуру, што абслугоўвае інтарэсы дзяржавы. Так, у гэтых выдавецтвах працуюць выдатныя людзі, выпускаюцца добрыя кнігі, але форма арганізацыі гэтай буквытворчасьці абсурдная. Існуюць ідэалягічныя ўзгадненьні: «правільны» аўтар ці «няправільны», быў на Плошчы або не. Важным зьяўляецца ня сэнс, не нацыянальны гонар, а «свой» гэта аўтар ці «чужы».

Вось, напрыклад, гісторыя з Уладзімерам Арловым. Гэта найгеніяльнейшы беларускі пісьменьнік нашага часу. Дзесяць гадоў таму пасьля нейкіх чарговых палітычных ці асабістых канфліктаў яму было сказана, што ён ніколі ня зможа выдаць свае кнігі ў дзяржаўным выдавецтве. Як можна да гэтага ставіцца? Натуральна, выдаем яго мы.

— З аднаго боку, беларускай літаратуры не ўдаецца ўпісацца ў сусьветны кантэкст з прычыны той замкнёнасьці, пра якую вы казалі раней. Зь іншага — літаратурная індустрыя ў нас у прынцыпе адсутнічае. Аўтары ня могуць жыць на ганарары ад сваіх кніг. Мала таго — яны змушаныя выдаваць гэтыя кнігі за свае грошы, потым самі іх распаўсюджваць. У чым, на вашую думку, прычыны такога «літаратурнага гета»?

І.Л.: Іх шмат. Па-першае, не сфармаваны рынак беларускамоўнай літаратуры. А пашыраецца ён вельмі марудна. Паводле статыстыкі, на 2007 год у нашай краіне па-беларуску выдавалася толькі 7% кніг. Сёньня, мяркую, мала што зьмянілася. Усё залежыць ад спажывецкага рынку, а большасьць насельніцтва чытае па-расейску. Гэта другая частка праблемы.

Калі няма камэрцыйнага складніку й грамадзкай значнасьці, то адкуль зьявяцца грошы, на якія зможа жыць пісьменьнік?

Аднак, паўтаруся, марудна, але беларускі кніжны рынак пашыраецца, перадусім за кошт студэнтаў новага пакаленьня, для якіх беларуская мова становіцца моваю свабоды. Але для нацыянальнай самасьвядомасьці, як я ўжо казаў, позна. Таму што такой праблемы ў сьвеце больш няма. Ёсьць праблемы карпарацыяў, транснацыянальных калёніяў, але не асобных нацый.

— Гэта азначае, што, каб беларуская літаратура выйшла з «гета», трэба адмовіцца ад прыярытэту нацыянальнага й засяродзіцца на разнастайнасьці жанраў, аўтараў, сэнсаў?

І.Л.: Так, найперш на вытворчасьці сэнсаў. Нацыянальны трэнд выкарыстоўваць вельмі цяжка, больш прадуктыўныя трэнды сэнсавыя.

Літаратура — гэта ў кожным выпадку сэнс, гісторыя, эстэтыка. Гэта апроч мастацкай інтэлектуальнай літаратуры яшчэ й дэтэктывы, жаночыя раманы, дзіцячыя кнігі.

Ня важна, на якой мове гэта напісана. Важна, што гэта нарадзілася зь беларускай мовы, якая дае чалавеку вельмі важныя магчымасьці. Яскравы прыклад — Алесь Разанаў, аўтар, які стварае нейкую неверагодную паэтычную анталёгію. Гэта, на мой погляд, паэт узроўню Паўля Цэлана. Ён пра самыя простыя рэчы ўмее казаць вельмі ёміста й аб’ёмна. Гэта вытворчасьць нейкага адмысловага сэнсу, які я сам да канца не разумею. Але гэта нараджаецца менавіта зь беларускай мовы. Такое можна рабіць і ў жанравай літаратуры.

— За кошт чаго жыве выдавецтва «Логвінаў», асабліва ў цяперашніх няпростых эканамічных умовах?

І.Л.: Нягледзячы на тое, што грошай няма, а будучыня не зразумелая, мы працягваем жыць шчасьліва й друкаваць кнігі. Ёсьць нейкія праекты, якія больш ці менш акупляюцца. Напрыклад, добра прадаюцца кнігі Андрэя Хадановіча ці літаратараў новай генэрацыі. Але гэта складае толькі 5–10% нашай дзейнасьці.

Выдавецтва рухаецца «навобмацак». Зьяўляюцца адмысловыя сэрыі, напрыклад, «Галерэя Б», якую вядзе літаратар і філёзаф Ігар Бабкоў і ў якой друкуюцца творы беларускіх сучасных аўтараў, што прэтэндуюць на значнае месца ў літаратуры: Валянціна Акудовіча, Ігара Бабкова, Антона Францішка Брыля, Алега Мінкіна, Наталкі Харытанюк і іншых.

Ці вось сёлета плянуем запусьціць сэрыю «Кнігарня Ў», у якой будуць перавыдадзеныя самыя ключавыя й значныя для беларускай літаратуры й культуры кнігі за 200 апошніх гадоў. Адмысловае месца ў гэтай сэрыі адведзена літаратуры пэрыяду Адраджэньня 1980–90-х. Рэдактарам будзе філёзаф Валянцін Акудовіч.

— У якіх імёнах новага пакаленьня аўтараў вы бачыце пэрспэктывы беларускай літаратуры?

І.Л.: Вельмі ўдалым, на мой погляд, атрымаўся апошні праект Наталкі Харытанюк — «Трынаццаць гісторый пра мёртвага ката» (пераможца незалежнай беларускай прэміі «Дэбют імя Максіма Багдановіча’2010» у намінацыі «Проза». — Заў. рэд.). Варта таксама адзначыць «Дзьверы, замкнёныя на ключы» Віталя Рыжкова (прэмія «Дэбют’2010» у намінацыі «Паэзія». — Заў. рэд.)  й пераклад раману Толкіна «Каваль зь вялікага Вутану» Антона Францішка Брыля ( лаўрэат прэміі «Дэбют’2010» у намінацыі «Пераклад». — Заў. рэд.).

То бок, нягледзячы на маю асабістую стомленасьць, беларуская літаратура будзе. Магчыма, не такой, як мы яе сабе ўяўляем.

Але галасы маладых, якія працягваюць прарывацца й настойліва гучаць, — добры знак. Прынамсі, для мяне.

Гутарыў Алесь Барысевіч

Сьвяткаваць свае ўгодкі кнігарня будзе на працягу ўсяго дня 3 лютага. Цэлы дзень будзе дзейнічаць неверагодная сыстэма зьніжак! А 2 лютага  адбудзецца фэст «Ланцуговая рэакцыя».

Фатаграфіі © Ігар Ганжа; спэцпраект pARTisan #10’2010 «Канец словаў».

Меркаваньні аўтараў не заўсёды супадаюць з пазыцыяй рэдакцыі. Калі вы заўважылі памылкі, калі ласка, пішыце нам.

Пры перадрукоўцы артыкулу выкарыстаньне аўтарскага візуальнага матэрыялу забароненае.